Na konferencji rozmawiali o krajobrazie Żuław

Elżbiety Bajkiewicz-Grabowskiej z Uniwersytetu Gdańskiego, a jej współrealizatorem był Ryszard Wrzosek - przewodniczący Pomorskiego Sejmiku Krajoznawczego.[/b]

Delta Wisły, taka, jaką teraz ją podziwiamy, powstała w znacznym stopniu dzięki ciężkiej pracy emigrantów np. z Niderlandów. Nikt z miejscowych – blisko mieszkających Pomorzan: ani Kociewiacy, ani Kaszubi, ani Prusowie, nie był na tyle odważnym, by z tak wielkim zaangażowaniem jak Olędrzy uwalniać żyzne ziemie z... morza i rzeki.

A co to jest delta – słowo kojarzące się. np. z samolotami, literą alfabetu greckiego. Okazuje się, że może to również być... wachlarz. A skąd wzięła się nazwa: Żuławy? Wyjaśnił to podczas sesji naukowej pt. „Mijające krajobrazy Żuław Wiślanych” prof. Piotr Kowalik z Politechniki Gdańskiej. Delta jest to miejsce odpływu rzeki do morza. W Holandii słowo „Hol” oznacza „bagno”;

W Anglii słowo „fan” (wachlarz) oznacza „deltę”. Na ogół tereny deltowe określa się jako „wyspy”, np. w języku niemieckim „Werder”, w języku litewskim „Salawa”, w języku pruskim „Sulawa”, a w języku polskim „Żuława”.

Delta Wisły jest położona na 19 stopniu długości geograficznej wschodniej i 54 stopniu szerokości geograficznej północnej. Kształt delty przypomina zdeformowany trójkąt, a raczej trapez o wysokości 56 km i szerokości 56 km. Powierzchnia delty przekracza 1700 km kwadratowych – mówił prof. Piotr Kowalik.

Depresje zajmują około 30 procent obszaru lądowego (potencjalna topiel) – mówił prof. Piotr Kowalik. Natura dała ludziom bardzo urodzajne ziemie w delcie Wisły. Natomiast dziełem człowieka jest sieć wodna: 1420 km rzek i kanałów, 11 000 km rowów melioracyjnych (zamiast miedz).Ośrodki miejskie liczą około 150 000 mieszkańców i tyle samo osiedla wiejskie. Na Żuławach wypoczywa około 50 000 wodniaków i 5 000 wędkarzy każdego lata. Niestety, bezrobocie jest tam wysokie. Pracy nie ma około 44 000 osób.

Wiele wskazuje, że bez wrót przeciwsztormowych się nie obejdzie. Wspomniał o tym Janusz Topiłko z Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Gdyni, mówiąc o zagrożeniu przeciwpowodziowym Żuław Wiślanych w kontekście dyrektywy powodziowej Unii Europejskiej, wrota te miałyby chronić ląd przed wdzieraniem się Bałtyku do Gdańska. Warto wiedzieć, że w stolicy województwa pomorskiego już takie wrota istnieją, m.in. na Motławie, przy ul. Grodza Kamienna.

Niezwykle ważnym przedsięwzięciem dla obecnego wyglądu Żuław i warunków życia w tej krainie, było powstanie Wisły Przekop – sztucznego skrótu tej rzeki do Bałtyku.

Prace przygotowawcze rozpoczęto w 1889 roku – mówił prof. Wojciech Majewski z Komitetu Gospodarki Wodnej Polskiej Akademii Nauk. Na początku 1891 r. gotowy był projekt techniczny i wytyczenie trasy kanału. W 1891 r. rozpoczęto prace ziemne. Realizowało je przedsiębiorstwo, które właśnie zakończyło prace przy budowie Kanału Kilońskiego. Było dużo sprzętu mechanicznego z napędem parowym.

Przekop, długości ponad 7 kilometrów powstał 31 marca 1895 roku. W obecnych warunkach, w tak krótkim czasie nie udałoby się tego zrealizować - mówił dr inż. Piotr Kowalski z Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Formalności związane z koniecznością przedłużenia jednej z kierownic Przekopu o 200 metrów i przebudowy ujścia Wisły, trwały, wraz z robotami, aż około 9 lat.

Według prof. Wojciecha Majewskiego, powstanie Przekopu Wisły ma następujące konsekwencje: skrócenie biegu Wisły o około 10 km; zwiększenie spadku w ujściowym odcinku; zmniejszenie powierzchni dorzecza Wisły (o zlewnię Motławy); tworzenie się nowej formy akumulacyjnej u ujścia w postaci stożka usypowego, budowanego z niesionego rzeką rumowiska; zlikwidowanie zagrożenia powstania niebezpiecznych zatorów lodowych.

Ważność, znaczenie Żuław m.in. dla gospodarki, była doceniana od stuleci. W 1373 roku Statut dla Żuław Malborskich nadał Winrych von Kniprode – przypomniał historyk z Uniwersytetu Gdańskiego, dr Dariusz Piasek, w swym wystąpieniu pt. „Ochrona przeciwpowodziowa Żuław Wiślanych z perspektywy historycznej”. W 1407 powstała Karta Terenowa (Landtafel), którą ustanowił Konrad von Jungingen. Od 1423 istniała Ogólna Karta Terenowa (Gemeine Landtafel). W latach 1888 – 1945 działał Związek Wałowy Wisły i Nogatu (Weichsel – Nogat - Deichverband) – mówił dr Dariusz Piasek.

Współcześnie też są instytucje i osoby odpowiedzialne za administrowanie wodami. Realizują one olbrzymi program pt. „Kompleksowe zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław”. Teraz trwają przygotowania do realizacji II etapu tego programu, do roku 2030 – na terenie całych Żuław zarówno w woj. pomorskim, jak i elbląskim, a także na kawałku woj. kujawsko - pomorskiego. O szczegółach mówili Grażyna Czekaj z Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych Województwa Pomorskiego w Gdańsku oraz dr inż Piotr Kowalski, kierownik tego projektu z ramienia Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Z tym, że program ów obejmuje nie tylko tradycyjnie pojmowaną deltę Wisły (około 1700 km. kwadratowych), ale też tereny Niziny Kwidzyńskiej i Niziny Walichnowskiej, czyli razem 2150 km kwadratowych.

Z tym administrowaniem wód nie jest różowo. Są takie ich odcinki, części wód, które administratora nie mają - mówił Andrzej Chudziak, dyrektor Gdańskich Melioracji. Chodzi o Starą Motławę, Rozwojkę i Opływ Motławy w Gdańsku. Ustalenie podległości tych rzek jest obowiązkiem ministra. Tymczasem, zagrożenie rośnie, zwłaszcza powodziami opadowymi, Ilość deszczu, która kiedyś spadała w godzinę, teraz jest na ziemi już w ciągu kilku minut. Ulice bywają w krótkim czasie zatapianie, na niedługo, ale taka deszczowa powódź wyrządza olbrzymie szkody.

Delta Wisły ma duże znaczenie międzynarodowe. Zalew Wiślany, to obszar współpracy Polski z Obwodem Kaliningradzkim w Rosji – mówił prof. Tadeusz Palmowski z Uniwersytetu Gdańskiego. Mały ruch graniczny się odbywa, mimo różnych przeszkód, a największą jest spadek wartości rubla. Kontaktów nie ułatwia tez brak możliwości małego ruchu granicznego przez morskie przejścia graniczne. O tym zapomniano w trakcie ustalania zasad tego rodzaju międzynarodowych kontaktów.

Teraz szykuje się kolejna duża zmiana w naturalnym środowisku wiślanej delty. Coraz bardziej pewnym jest, że powstanie kanał dla statków w poprzek Mierzei Wiślanej; z Bałtyku na Zalew Wiślany. Część tego pasemka lądu stanie się więc wyspą, a na niej pozostanie Krynica Morska...

Pierwszy przekop przez Mierzeję Wiślaną, w jej części lądowej, dzisiaj oddzielający Gdańsk Świbno od Mikoszewa, powstał 31 marca 1895 roku.

Zanim dojdzie do ponownego przekopania Mierzei Wiślanej, najprawdopodobniej w rejonie miejscowości Skowronki – Nowy Świat. Z powierzchni Żuław zniknie cała wioska. Demontowane są Stare Babki. Na ich miejscu ma być zbudowana szosa o znaczeniu międzynarodowym.

Unikatem jest, usypana niedaleko Wiślinki, hałda fosfogipsów. Jest ona niezwykłym dziełem ludzi, bo usypanym z materiału, przywiezionego m.in. z... Afryki!

Kazimierz  Netka

[email protected]