Matka i córka - trudny związek na całe życie

Amerykańska psycholog Terri Apter szacuje, na podstawie przeprowadzonych przez siebie badań, że co piątą relację między matką a córką można scharakteryzować jako "trudną". Inne badania dowodzą, że ten odsetek może być jeszcze wyższy.
Ja bym tego nie demonizowała, trzeba bowiem popatrzeć też, jak zbierane są dane dotyczące tych relacji i co to znaczy "trudna relacja". Każdy z nas będzie to interpretował trochę inaczej, a konflikty między matkami a córkami nie są wyznacznikiem poziomu trudności relacji. Bo konflikty między dzieckiem i rodzicem, bez względu na płeć, są czymś naturalnym i wręcz pożądanym. Dzięki konfliktom dziecko ma możliwość separacji emocjonalnej od rodzica, konflikty mogą wspierać usamodzielnianie się dziecka.

Jaką grupę wiekową córek, czy też w ogóle dzieci, ma Pani na myśli? Czy takie próby usamodzielnienia podejmowane są przez całe życie?
W gruncie rzeczy tak. Bo pierwszy etap mówienia "nie" przez dziecko przypada już, gdy ma ono dwa lata. Dwulatek próbuje się usamodzielnić po raz pierwszy, potem jest okres względnego spokoju przez okres szkoły podstawowej, ale już w czasie dorastania znowu mamy okres buntu i zwiększonej ilości konfliktów z rodzicami, między mamą a córką, co wcale nie oznacza, że jak córka dojrzeje i stanie się dorosłą kobietą, to konflikty z matką wygasną.

Potocznie mówi się, że córka wraca do matki, gdy założy własną rodzinę i doczeka się dzieci.
Te dorosłe córki nadal chcą się usamodzielnić. Bo jest tak, że każda mama patrzy na swoją córkę jak na małe dziecko, które nadal wymaga wsparcia, rady, pomocy. Zawsze też będzie różnica pokoleń między mamą a córką. Ponieważ w Polsce nie ma dobrego treningu rodzicielskiego i nie wiadomo, co to znaczy być dobrym rodzicem i dobrze wychowywać dziecko, wychowuje się je trochę "na czuja", trochę na podstawie obserwowania swoich rodziców i tego, w jaki sposób oni nas wychowywali. Rodzice są przekonani, że dobra rada, próba doradzenia dorosłej córce jest czymś bardzo pożądanym.

A nie jest?
Tak naprawdę próba doradzania jest w relacji matka - córka blokadą komunikacyjną. Jeżeli chcę trochę "dowalić" drugiej stronie i tak naprawdę nie chcę usłyszeć, jakie są jej potrzeby, to udzielę jej światłej rady.

Na przykład jakiej?
Na przykład powiem jej, że dziecku (a mojemu wnukowi) jest za zimno lub że go przegrzewa, więc na pewno go przeziębi. Albo że córka nie wie, jak powinna karmić swoje dzieci.

A powinna milczeć, choć wie, że ma rację?
Powinna, bo takie rady są mało skuteczne. Warto więc wszystkim mamom powiedzieć - radzenie nie jest formą pomocy.

Ale miałabym wyrzuty sumienia, gdybym nie ostrzegła córki, że popełnia błąd. To przecież mój obowiązek.
Nie, pani obowiązkiem jest córkę kochać. To naturalne, że każdy rodzic chce ustrzec swoje dziecko przed popełnianiem błędów, natomiast forma, w jakiej to robimy, powinna być już naszym świadomym wyborem.

Jak więc radzić, by córka dobrze to odebrała?
Mówić o własnych doświadczeniach, na przykład zamiast powtarzać - nie dawaj dziecku w nocy soku do picia, bo będzie miało próchnicę zębów, wspomnieć - jak ty byłaś mała, to mnie się wydawało, że dobrze zrobię, jak będę ci dawać do picia same soczki, bo mają dużo witamin, tymczasem okazało się, że potem musiałyśmy często odwiedzać dentystę. A ciocia Krysia miała podobny problem z zębami twojej kuzynki po zwykłym kompocie. Żaden człowiek, czy to córka, syn, czy obcy człowiek nie lubi, gdy mu się mówi, że coś źle robi.

Automatycznie zaczyna się bronić?
Oczywiście, że tak. To natychmiast wyzwala pewien sprzeciw. I sytuacja konfliktowa gotowa.

Matkę i córkę łączy szczególna więź?
Każda więź między matką i dzieckiem, bez względu na płeć, jest silna i specyficzna. My, ludzie, w odróżnieniu od zwierząt, budujemy tę więź troszeczkę inaczej. To nie jest takie czyste przywiązanie, jakie widzimy u kaczuszek, które drepczą za mamusią. To jest więź dwustronna. Musi być taki feedback, czyli sprzężenie zwrotne. Nasze dzieci rodzą się absolutnie bezbronne. Bez nawiązania takiej silnej więzi umierałyby, na co zresztą wskazywały badania prowadzone w latach 50. Bardzo dużo zależy od mądrości rodzica, przede wszystkim od świadomości siebie, samoświadomości rodzica.

Nie bardzo to rozumiem.
Chodzi o samoświadomość własnych emocji. Co ja czuję w tej sytuacji? Dlaczego uważam, że muszę córce udzielić tej rady? Jak to wpływa na mnie, gdy ja zaczynam jej radzić?

A jak może wpływać?
Może mi gwarantować święty spokój, o - spełniłam swój rodzicielski obowiązek. Jest mi lepiej, jest mi lżej. Może mi to zaspokajać taką potrzebę poświęcania się. Każdy z nas zabezpiecza sobie w ten sposób swoje potrzeby. Świadomość tego, po co ja to robię swojemu dziecku, po co zwracam mu nieustannie uwagę, pozwala też skorygować zachowanie. Jeżeli zaczynam dostrzegać, że nie robię tego, by mojej córce było lżej, tylko po to, by mnie było lżej, to po co robić krzywdę dzieciakowi, poszukam sobie innych sposobów, by swoje potrzeby zaspokoić. Musimy też pamiętać, że nasze dzieci uczą się rozbudowywania swojej świadomości, radzenia sobie z emocjami, ze stresem, z trudnymi sytuacjami, więc jeżeli widzę, że moja córka jest taka na przekór mnie, to może warto trochę zmienić punkt widzenia i popatrzeć, jaka ja jestem wobec mojej mamy.

Bardzo mądre wydało mi się tłumaczenie, że matce i córce trudno się czasem porozumieć, bo żadna z nich nie potrafi popatrzeć na świat oczami tej drugiej. I być może to jest główna przyczyna konfliktów.
Nie dotyczy to tylko matek i córek. W ogóle mamy problem ze spojrzeniem na drugą osobę nie z własnej perspektywy.

Nasze widzenie wydaje się nam obiektywne, a tymczasem to bardzo subiektywny obraz rzeczywistości?
Wydaje się nam, że nasze zachowania są tylko "odpowiedzią" na zachowania drugiej strony. To, że ja się drę na moją mamę, to wcale nie dlatego, że ja coś w sobie mam takiego, tylko że to ona zaczęła. Takie reaktywne postrzeganie naszych zachowań jest bardzo częste. Moje zachowanie jest tylko "odpowiedzią" na zachowanie drugiej strony. I to też jest przyczyna wielu konfliktów. Nie widzimy naszego wkładu w konflikt czy jakość więzi, którą mamy z rodzicem.

Jak więc budować te relacje, by były one dobre? O czym powinna pamiętać matka w codziennych kontaktach z córką?
Pierwsza, podstawowa rzecz, to nie próbować być dla córki przyjaciółką. Córka - czy w ogóle dziecko - nie chce mieć w rodzicu przyjaciela, chce mieć przewodnika.

Nawet gdy dziecko jest dorosłe, nie powinnam być dla niego przyjacielem?
Nawet gdy dorośnie, bo nadal będzie to relacja matka - dziecko. Nadal jest to relacja podrzędna, choć z czasem się zmieni, bo dziecko przejmie opiekę nad rodzicem. Mimo wszystko jednak nie będzie to relacja przyjacielska, są pewne tematy, które są zarezerwowane dla innych osób, niekoniecznie dla dzieci, na przykład trudne sytuacje w małżeństwie rodziców, takie jak zdrada czy innego rodzaju poważne zachwiania życiowe rodziców, które nie mają wartości edukacyjnej, na pewno nie są tematem dla dzieci, bez względu na to ile mają one lat. I odwrotnie - pewne sprawy w życiu córek zarezerwowane są dla przyjaciółek, a nie dla matek. Matce niekoniecznie trzeba ze wszystkiego się zwierzać. Kolejna rzecz - warto się skupić na własnych emocjach. Co czuję, jak ja to odbieram, co jest dla mnie ważne? Musimy uświadomić sobie swoje priorytety, to, co dla mnie jest najważniejsze. Czy najważniejsze w tych relacjach jest dla mnie powiedzieć córce o tych sokach, czy lepiej ten temat odpuścić i porozmawiać o jakichś ważniejszych sprawach. Niech córka uczy się na własnych błędach, niech zdobywa własne doświadczenia. Kolejna sprawa - nie narzucać się. Bardzo częsty błąd i bardzo trudna sprawa, szczególnie gdy się pojawiają wnuki.

Nie narzucać się? Ja wręcz odwrotnie - mam wrażenie, że córka ma żal, że jestem bardzo zaangażowana zawodowo i zbyt dużo czasu poświęcam na pracę i własne sprawy, a za mało mam czasu dla wnuków.
To trzeba z córką o tym porozmawiać i to jest właśnie ten punkt łączący. Jaka jej potrzeba nie jest zaspokojona? Czego ona potrzebuje? Zamiast z góry zmieniać swoje zachowanie, redukując liczbę zajęć zawodowych, i przerzucić się na wnuki - usiąść z nią i pogadać: córeczko, czego ci brakuje, co jest nie tak? Ja się realizuję, jestem szczęśliwa, czuję się doceniona w pracy. A może córka się obawia, że mama za bardzo się przemęcza? To też trzeba wziąć pod uwagę, bo dzieci mają różne myśli. Kwestią często pomijaną, i to od dzieciństwa, jest ciekawość własnego dziecka. Co właściwie się w jej głowie dzieje? Co ona lubi, czy lody śmietankowe, czy może czekoladowe? Jakiej muzyki słucha? My, ogólnie, żyjemy pod jednym dachem z naszymi dziećmi, poświęcamy im bardzo dużo czasu i energii, ale w gruncie rzeczy nie wiemy, co córka czy syn zrobiliby, gdyby teraz dostali stówę, na co by ją wydali, a gdyby wygrali milion w totka, to na co by go przeznaczyli w pierwszej kolejności? A warto o tym rozmawiać z dzieckiem, bo im więcej mówimy, również o sobie, tym ta więź jest głębsza i łatwiej nam przebrnąć przez ewentualne konflikty.

Odwróćmy teraz sytuację - jest matka, latka lecą, i dorosła córka, która ma już własne dzieci. Ona też musi się starać budować dobre relacje, bo starania tylko jednej strony nie wystarczą?
Oczywiście, to muszą być starania obustronne. To, co córka mogłaby zrobić, to przede wszystkim dopuścić matkę do swojego życia. Bardzo częsta jest taka sytuacja, w której dorosłe córki budują mur wokół swojej rodziny, nie wpuszczając matek, w obawie, że będą się one wtrącać, szarogęsić, w szafkach im układać. Jeśli córka chce zbudować dobrą, ciepłą więź ze swoją mamą, to pierwsza podstawowa rzecz to postarać się zrozumieć, po co ona to robi. Czy ona naprawdę chce, by córka miała porządek w szufladzie, czy ma w tym jakiś inny cel. Lepiej spróbować zrozumieć, jaka jest przyczyna zachowań, ich źródło, niż skupiać się na tych konkretnych zachowaniach. Może mama po prostu się o nas martwi, że mamy za mało czasu, jesteśmy zmęczone i zapracowane, i chce nam pomóc ogarnąć dom? Niekoniecznie musi to być od razu krytyka i wytykanie naszego bałaganu. Druga rzecz to mówić, co się u mnie dzieje. Nawet jeśli nic się nie dzieje, to opowiedzieć, że byłam w sklepie, oglądałam bluzkę, bo trudnych rozmów nie można rozpocząć ot tak, od pstryknięcia placem. Trzeba zacząć od drobiazgów, od codzienności. Jak będziemy dużo rozmawiać o zwykłych, codziennych sprawach, to znajdzie się miejsce, by poruszyć również trudne sprawy.