Bezpieczna praca w nowych czasach

Podczas odbywającej się 24 listopada w sopockim Centrum Dydaktyczno-Konferencyjnym Uniwersytetu Gdańskiego konferencji „Współczesne uwarunkowania bezpiecznej pracy” prof. dr hab. Jakub Stelina przedstawił rolę związków zawodowych oraz społecznego inspektora pracy w zarządzaniu bezpieczeństwem w zakładzie pracy.

– Związki zawodowe odgrywają potężną rolę w zapewnieniu bezpiecznej i higienicznej pracy a ich uprawnienia mają różnorodny charakter – mówił prof. Jakub Stelina z Wydziału Prawa i Administracji UG. – Bardzo mocne wsparcie w roli związków zawodowych, jako czynnika społecznego, daje prawo Unii Europejskiej, w szczególności dyrektywa ramowa z 12 czerwca 1989 roku w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy. Ona wyraźnie przewiduje i wymaga, aby ten czynnik społeczny był zaangażowany w te procesy związane z zapewnieniem bezpiecznej i higienicznej pracy, tak w formule zbiorowej informacji, jak i w procesie konsultacyjnym – zaznaczył.

Art. 10 dyrektywy mówi o tym, że pracodawca informuje pracowników lub ich przedstawicieli o procedurach i wszystkich kwestiach związanych z BHP, art. 11 przewiduje z kolei konsultacje, z których wynika aktywny udział w ich kształtowaniu.

– Dyrektywa została transponowana do działu 10. polskiego kodeksu pracy. Konsultacje odbywają się przez komisje BHP, w skład których wchodzą przedstawiciele pracowników. Tu uwaga: w polskich warunkach tych przedstawicieli delegują związki zawodowe, a dopiero gdy ich nie ma – pracownicy – wyjaśnił prof. Stelina. Jak zauważył, rola związków zawodowych w obszarze BHP ściśle wiąże się z ich zdefiniowanymi prawnie zadaniami: – Art. 4 [ustawy o związkach zawodowych z 23. maja 1991 r. – red.] mówi o tym, że związki zawodowe reprezentują osoby zatrudnione i bronią ich interesów, także w obszarze warunków pracy.

Oprócz informacyjno-konsultacyjnych, związki zawodowe mają oczywiście uprawnienia interwencyjne.

– Na poziomie zakładowej organizacji związkowej to sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem prawa pracy, w szczególności zasad BHP, oraz kierowanie działalnością społecznej inspekcji pracy. Mamy tu przepis o możliwości wniesienia do pracodawcy wniosku przez związki zawodowe o dokonanie badań, jeśli stwierdzą, że coś złego się dzieje w obszarze BHP. Jeśli pracodawca odmawia – mogą same to zlecić. Jeśli Państwowa Inspekcja Pracy stwierdzi, że takie badanie było zasadne, odbywa się to na koszt pracodawcy – zaznaczył prelegent.

Społeczna inspekcja pracy jest silnie instytucjonalnie powiązana ze związkami zawodowymi. Ustawa o społecznej inspekcji pracy z 24. czerwca 1983 r. definiuje ją jako społeczną służbę pełnioną przez pracowników, mającą na celu zapewnienie przez zakład bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochronę uprawnień pracowniczych określonych przepisami prawa pracy. Inspektorzy są powoływani na 4-letnie kadencje przez pracowników, jednak ich wybory są organizowane przez związki zawodowe, które kierują działaniami społecznej inspekcji pracy.

– Wśród uprawnień społecznych inspektorów pracy widzimy kontrole, wgląd w dokumenty, udział w ustalaniu przyczyn i okoliczności wypadków przy pracy. Uprawnienia inspektorów są bardzo szerokie. Mają oni prawo wstępu do pomieszczeń, żądania udzielenia informacji i okazania dokumentów, przekazywania pracodawcy informacji o uchybieniach, mogą czasowo odsunąć pracownika od wykonywania zadań, jeśli faktycznie istnieje niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia – wyliczał.

Inspektor chroniony jest bezwzględnym zakazem wypowiedzenia stosunku pracy i względnym zakazem rozwiązania go bez wypowiedzenia. Co to oznacza?

– Za zgodą związku zawodowego można dyscyplinarnie zwolnić społecznego inspektora pracy, jeśli są ku temu podstawy, natomiast w trybie wypowiedzenia pracodawca nie może go zwolnić – wyjaśnił prof. Stelina, zaznaczając, że przeanalizowane orzecznictwo Sądu Najwyższego dotyczące sporów pracodawców ze społecznymi inspektorami pracy jest niezwykle przychylne tym drugim.

Ostateczną metodą walki o BHP jest spór zbiorowy:

– To spory o warunki pracy lub płacy – mówił prof. Stelina, akcentując pierwszy czynnik i przypominając procedurę: rokowania, mediacje, nawet strajk. Według prelegenta wyzwaniem na przyszłość wcale nie są zmieniające się warunki pracy a postępująca desyndykalizacja, czyli zmniejszenie liczby nie tylko organizacji związkowych, ale i liczby członków w związkach zawodowych.

– Moim zdaniem te procesy będą się pogłębiać. Czwarta rewolucja przemysłowa rozrywa więzy społeczne, osłabia solidarność międzyludzką. Myślę, że nie będzie lepiej, będzie gorzej. Pytanie – co wtedy?–pozostawił uczestników spotkania z tym dylematem prof. Stelina.

bezpieczeństwa pracy w dynamicznie zmieniającym się otoczeniu prawnym, ekonomicznym i społecznym. Poruszone zostały zagadnienia BHP w świetle nowych form pracy np. pracy zdalnej, uberyzacji, nowa rola przedstawicieli pracowników, wyzwania stojące przed pracodawcami związane z wypaleniem zawodowym pracowników. Konferencja zorganizowana została przez Region Gdański NSZZ Solidarność dla inspektorów pracy, przedstawicieli pracowników: związków zawodowych, społecznej inspekcji pracy, pracodawców oraz osób zajmujących się obszarem BHP i HR.

Prelegentami byli naukowcy z Uniwersytetu Gdańskiego, praktycy, pracodawcy, przedstawiciele NSZZ Solidarność oraz Okręgowego Inspektoratu Pracy w Gdańsku.

Specjalizujący się w prawie pracy prof. dr hab. Jakub Stelina jest sędzią Trybunału Konstytucyjnego i członkiem Rady Legislacyjnej przy Prezesie Rady Ministrów.