Naukowcy stworzą słownik symboli

Praca będzie tytaniczna, ale tylko taka być może, gdy chodzi o dzieło, które w założeniu ma charakter pomnikowy. Mowa o „Słowniku kaszubskich symboli, pamięci i tradycji kultury”, jaki zamierza stworzyć grupa naukowców związanych z Instytutem Kaszubskim w Gdańsku, a pracująca pod kierunkiem prof. Cezarego Obracht-Prondzyńskiego. Dzieło powstanie w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki prowadzonego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

- Naszym celem jest przygotowanie kompendium wiedzy o kaszubskich symbolach, mitach, tradycjach kulturowych, pamięci, świecie wyobrażonym i narracjach tożsamościowych, przekonaniach i stereotypach, jako ważnym atrybucie określania granic grupowych, czyli w kontekście tego, co jest własne, a co obce - wyjaśnia prof. Obracht-Prondzyński. - Prowadzone w trakcie badań prace dokumentacyjne oraz analizy będą uwzględniały wszelkie istniejące przejawy materialnego i niematerialnego kaszubskiego dziedzictwa kulturowego, w różnorodnych jego formach, zarówno historycznych, jak i współczesnych. Chciałbym zresztą, żeby powstał pewien obraz teraźniejszości, aczkolwiek mocno osadzony w przeszłości.

Szukając porównań dla tego rodzaju pracy można wskazać opublikowany w tym roku „Leksykon mitów, symboli i bohaterów Górnego Śląska XIX-XX wieku”, który powstał pod egidą Państwowego Instytutu Naukowego - Instytutu Śląskiego w Opolu. Osiemnastu autorów z Polski, Niemiec i Czech podjęło w nim próbę przedstawienia dziejów regionu z perspektywy różnorodnych kultur i pamięci, analizując wybrane elementy świata wartości i emocji. Posłużyło do tego 110 rozbudowanych haseł.

Jak wyjaśnia prof. Obracht-Prondzyński, głównym powodem podjęcia prac nad słownikiem kaszubskich symboli, pamięci i tradycji kultury jest specyfika kulturowa Kaszub, na którą składają się: odmienność historii Kaszub i Kaszubów w stosunku do innych ziem Polski, trwały podział społeczności kaszubskiej na część zachodnią i wschodnią, wielowiekowe sąsiedztwo polsko-niemieckie, usytuowanie Kaszub na historycznym pograniczu kulturowym, specyficzne stosunki międzygrupowe o charakterze nierównościowym, w wyniku czego Kaszubi podlegali narracjom tożsamościowym innych dominujących wspólnot.

Mimo tych wszystkich, często niekorzystnych, zjawisk Kaszubi przetrwali i w naszych już czasach rozwijają swój język i kulturę.

- Trwanie kultury i społeczności kaszubskiej, jej żywotność mimo niesprzyjających warunków społecznych, ekonomicznych i politycznych, twórcza aktywność, realizowane spontanicznie, ale też zorganizowane zabiegi o rozwój tej kultury i wzbogacanie jej treści to fenomeny, które nasz zespół będzie starał się przeanalizować, opracować naukowo i w pełni udokumentować - tłumaczy prof. Obracht-Prondzyński. - Zależy nam na wykorzystaniu szansy, jaką daje projekt na znaczące poszerzenie wiedzy historycznej i kulturowej, choć innym powodem podjęcia wspomnianych działań jest fakt, że Kaszubi w przeciętnym odbiorze ogólnopolskim i niemieckim reprezentowani są w kilku, dość stereotypowych figurach kulturowych. Niestety, trzeba przyznać, że zwykle jest to obraz silnie przesycony folkloryzmem.

Badania realizowane w ramach projektu będą miały charakter historyczny w tym sensie, że każde analizowane zjawisko będzie ujmowane przede wszystkim w zmiennym kontekście czasowym (geneza zjawiska, relacje przyczynowo-skutkowe, proces przekształceń etc.). Dlatego też trzon zespołu badawczego stanowią historycy specjalizujący się w różnych epokach. Jednocześnie trzeba zaznaczyć, że praca będzie miała charakter interdyscyplinarny. W zespole badawczym znajdą się kulturoznawcy, literaturoznawcy, socjolodzy, etnolodzy, filolodzy. Oprócz prof. Cezarego Obracht-Prondzyńskiego, który jest kierownikiem projektu, będą to tacy specjaliści, jak: prof. Miloš Řeznik (Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie), prof. Daniel Kalinowski (Akademia Pomorska w Słupsku), dr Katarzyna Kulikowska (Muzeum - Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach Kiszewskich), dr Magdalena Lemańczyk (Wyższa Szkoła Turystyki i Hotelarstwa w Gdańsku), mgr Roland Borchers (Freie Universität Berlin, OsteuropaInstitut), oraz naukowcy z Uniwersytetu Gdańskiego: prof. Anna Kwaśniewska, dr Miłosława Borzyszkowska-Szewczyk, dr Justyna Pomierska oraz dr Tomasz Rembalski.

Przewiduje się, że „Słownik kaszubskich symboli, pamięci i tradycji kultury” będzie gotowy na przełomie 2019 i 2020 r. Objętość to ok. 950, zawierających ok. 300 haseł i ok. 200 fotografii, szkiców i map. Na realizację zadania Instytut Kaszubski otrzymał grant Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki w wysokości 734.600 zł. Podkreślić przy tym należy, że jest to już drugi projekt-grant NPRH, który realizuje Instytut Kaszubski, co wskazuje na niepoślednią rolę tego ośrodka w świecie naukowym.