Gdańska promocja książki „Obozy i więzienia sowieckie na ziemiach polskich (1944–1945). Leksykon” wydanej przez IPN

Promocja leksykonu odbyła się w gdańskim hotelu Scandic 20 czerwca. Spotkanie poprowadził dr Daniel Czerwiński, naczelnik Oddziałowego Biura Badań Historycznych gdańskiego IPN, który rozmawiał z dr. hab. Dariuszem Iwaneczką, redaktorem naukowym książki oraz Krzysztofem Filipem, historykiem z oddziału instytutu.

Większość obozów, które były instalowane na ziemiach polskich w latach 1944-45 miała charakter placówek „wędrujących”, określanych też mianem „lotnych obozów koncentracyjnych”, bo wędrowały wraz z przesuwającym się frontem. Sowieci chętnie korzystali też z infrastruktury obozowej stworzonej przez III Rzeszę, zaadaptowali do swoich celów byłe niemieckie obozy koncentracyjne w Oświęcimiu i Brzezince (KL Auschwitz-Birkenau), tzw. Gęsiówkę w Warszawie i obóz na Majdanku. Również więzienie przy ul. Montelupich w Krakowie, pełniące funkcję więzienia karno-śledczego NKWD, stało się miejscem, z którego wywożono aresztowanych czy internowanych żołnierzy AK m. in. do obozów sowieckich w Donbasie, a także do Turkmeńskiej SRS.

„Leksykon jawi się pionierskim opracowaniem naukowym. Nie tylko ukazuje skalę sowieckich represji w Polsce, proces masowych aresztowań i wywózek żołnierzy polskiego podziemia niepodległościowego, losy tysięcy Polaków w powojennej rzeczywistości, ale także proces sowietyzacji naszego państwa. Leksykon uzupełnił w znacznym stopniu polską bibliografię naukową” – ocenia w recenzji dr. hab. Dariusz Rogut, rektor powstającej Akademii Piotrkowskiej, do niedawna szef łódzkiego oddziału IPN.

Szacuje się, że na ziemiach polskich Sowieci aresztowali około 80 do 100 tys. osób, a zdecydowaną większość z nich wywieziono w głąb ZSRS. Trudne do ustalenia są dane o liczbie osób, które poniosły śmierć na skutek wyroków lub warunków, w jakich byli przetrzymywani internowani. Do tej liczby należy doliczyć jeszcze 46 tys. Polaków – jeńców z armii niemieckiej, co daje blisko 150 tys. obywateli polskich i osób polskiego pochodzenia osadzonych w sowieckich łagrach. Aresztowanie i wywiezienie na wschód znacznej części Polaków należących do wojskowych i cywilnych struktur podziemia sparaliżowało możliwości przeciwstawienia się nowemu zniewoleniu.

Publikacja została nagrodzona „Sygnetem Wydawnictwa IPN” podczas Kongresu Pamięci Narodowej w kwietniu 2023 roku.