Zwolnienie warunkowe

Instytucję prawa łaski przewidziano już w Konstytucji RP, w której zapisano, że prawo to stosuje prezydent RP z zastrzeżeniem jednak, że prawo łaski nie dotyczy osób skazanych przez Trybunał Stanu. Istota omawianego prawa polega na darowaniu lub złagodzeniu kary, środków karnych oraz skutków skazania.

Zgodnie z przepisem art. 560 §1 Kodeksu postępowania karnego, prośbę o ułaskawienie skazanego może wnieść on sam, krewni w linii prostej (np. rodzice, dzieci), przysposabiający lub przysposobiony, rodzeństwo, małżonek, osoba pozostająca ze skazanym we wspólnym pożyciu oraz osoba uprawniona do składania na korzyść skazanego środków odwoławczych. Należy zaznaczyć, że prośbę o ułaskawienie wniesioną przez osobę nieuprawnioną lub prośbę niedopuszczalną z mocy ustawy sąd pozostawia bez rozpoznania.

Pomimo że prawo łaski stosuje prezydent RP, to samą prośbę o ułaskawienie przedstawia się nie prezydentowi, a sądowi, który wydał wyrok w pierwszej instancji. Prośbę o ułaskawienie skierowaną bezpośrednio do prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej przekazuje się prokuratorowi generalnemu w celu nadania jej biegu, o którym niżej.

Sąd, który wydał wyrok w pierwszej instancji, powinien rozpoznać prośbę o ułaskawienie w ciągu dwóch miesięcy od daty jej otrzymania. Sąd rozpoznaje prośbę o ułaskawienie w takim samym składzie, w jakim orzekał. W skład sądu powinni - w miarę możności - wchodzić sędziowie i ławnicy, którzy brali udział w wydaniu wyroku.

Rozpoznając prośbę o ułaskawienie, sąd w szczególności ma na względzie zachowanie się skazanego po wydaniu wyroku, rozmiary wykonanej już kary, stan zdrowia skazanego i jego warunki rodzinne, naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem, a przede wszystkim szczególne wydarzenia, jakie nastąpiły po wydaniu wyroku.

Jeżeli w sprawie, w której wniesiono prośbę o ułaskawienie, orzekał sąd odwoławczy (a więc postępowanie było dwuinstancyjne), sąd pierwszej instancji przesyła mu akta lub niezbędne ich części wraz ze swoją opinią. Sąd odwoławczy pozostawia prośbę bez dalszego biegu tylko wtedy, gdy wydaje opinię negatywną, a opinię negatywną wydał już wcześniej też sąd pierwszej instancji. W innych wypadkach sąd odwoławczy przesyła prokuratorowi generalnemu akta wraz z opiniami sądów obu instancji.

Jeżeli prośbę o ułaskawienie choćby jeden sąd zaopiniował pozytywnie, prokurator generalny przedstawia prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej prośbę o ułaskawienie wraz z aktami sprawy i swoim wnioskiem.

Co istotne, sąd wydający opinię oraz prokurator generalny mogą wstrzymać wykonanie kary lub zarządzić przerwę w jej wykonaniu do czasu ukończenia postępowania o ułaskawienie w przypadku uznania, że szczególnie ważne powody przemawiają za ułaskawieniem, a zwłaszcza gdy uzasadnia to krótki okres pozostałej do odbycia kary.

Ponowna prośba o ułaskawienie, wniesiona przed upływem roku od negatywnego załatwienia poprzedniej prośby, może być przez sąd pozostawiona bez rozpoznania.