Wydarzenie roku w Muzeum Zamkowym w Malborku. Międzynarodowa wystawa o Krzyżakach, którzy... nie byli ani "czarni", ani "biali"

Od 2019 roku Muzeum Zamkowe w Malborku stara się opowiedzieć historię zamku za pomocą kolejnych dużych, międzynarodowych wystaw czasowych. Po kolei były to: „Sapientia aedificavit sibi domum. Państwo krzyżackie w Prusach”; „Regnum defendo ense et alis tego stricto. Malbork w Prusach Królewskich”; „Zatem Najświętsza Maria Panna musi oglądać swoją sprofanowaną siedzibę - Malbork między polityką a sacrum” (czasy pruskie).

ZOBACZ TEŻ: 60-lecie Muzeum Zamkowego z wielkim mistrzem i orkiestrą kameralną Agnieszki Duczmal

Zwieńczeniem cyklu będzie wystawa „Nigra crux, mala crux. Czarna i biała legenda zakonu krzyżackiego”, zapowiadana jako wydarzenie roku, a nawet najważniejsza wystawa ostatnich lat w malborskim zabytku klasy światowej. Dlaczego? Muzeum wyjaśnia, że to pierwsza w historii próba wystawienniczego zmierzenia się z mitami o zakonie, stereotypami, interpretacjami i reinterpretacjami, a w centrum tych narracji znajdował się Malbork jako stolica państwa zakonnego, symbol zakonu i jego potęgi.

Jest to wystawa, która różni się od naszej oferty sezonowej. W sezonie mamy turystów masowych, licznie do nas przyjeżdżających głównie rekreacyjnie, którzy chcą zobaczyć ciekawe miejsca, usłyszeć ciekawe historie, chcą chłonąć piękno naszego zamku. W sezonie przygotowujemy wersję trochę uproszczoną - opowieść o tym, jak Krzyżacy w średniowieczu żyli, jak budowali zamek, co właściwie tu robili. Natomiast ta wystawa jest krokiem dalej, jest pytaniem o niuanse - mówi dr hab. Janusz Trupinda, dyrektor Muzeum Zamkowego w Malborku.

Aleksander Masłowski, jeden z wielu członków zespołu kuratorskiego, dodaje, że po raz pierwszy dojdzie do kompleksowego przedstawienia dwóch stron legendy zakonu krzyżackiego.

- Tej białej, którą Krzyżacy prowadzili w swoich celach politycznych i nie tylko, i tej czarnej, która pochodzi raczej z polskiej strony i ze strony innych wrogów zakonu, których zakon miał w swojej historii wielu. Te legendy na naszej wystawie się zmieszają i wyjdą z tego różne odcienie szarości. Bo legenda krzyżacka nie jest ani całkiem czarna, ani całkiem biała, tak jak wszystko w życiu. Ale tu będziemy to pokazywać na przykładzie, dowodząc to różnymi obiektami i wyjątkowość w pewnym sensie tej wystawy będzie polega na tym, że będzie gigantyczna rozpiętość eksponatów - opowiada.

Różnorodność jest co najmniej dwojaka, bo - po pierwsze - od strony gabarytowej, zaprezentowane zostaną eksponaty od olbrzymich po malutkie o skali gadżetów. Po drugie, rozpiętość co do ich wieku jest ogromna, ponieważ będą to przedmioty od średniowiecznych artefaktów po zupełnie współczesne, całkiem niedawno wykonane, ale mieszczące się w tematyce.

Przygotowanie takiej ekspozycji to wielkie przedsięwzięcie logistyczne. Pracownicy muzeum zajmują się tym od blisko dwóch lat, sama praca nad scenariuszem zajęła kilka miesięcy, a od początku września br. zaczęły przyjeżdżać eksponaty. Na wystawie znajdzie się wiele obiektów wypożyczonych z licznych instytucji oraz zbiorów prywatnych z Francji, Niemiec, Austrii, Belgii, Litwy, Ukrainy i Polski. Największy z nich to obraz „Panorama bitwy pod Grunwaldem” Tadeusza Popiela oraz Zygmunta Rozwadowskiego, uczniów Jana Matejki, namalowany w 1910 roku w Krakowie, sprowadzony z Muzeum Historycznego w Lwowie. Dzieło o wymiarach 5 m wysokości i 10 szerokości zostało umieszczone w Wielkim Refektarzu na Zamku Średnim, czyli dawnej sali rycerskiej, w której wielcy mistrzowie urządzali uczty. Sam obraz waży 300 kg, ale razem z konstrukcją, na której został zamontowany, to już pół tony.

Płótno Popiela i Rozwadowskiego, które zresztą w Malborku już było pokazywane w 2003 roku, będzie częścią modułu grunwaldzkiego na nowej wystawie. W Wielkim Refektarzu będzie można też obejrzeć współczesny obraz litewski „Dies irae” („Gniew Boga”), pokazujący bitwę pod Grunwaldem nie tylko przez pryzmat litewskiego społeczeństwa, ale i w ujęciu metafizycznym.

- „Dies irae” to starcie dobra i zła, żywiołów, których uczestnicy, czyli wielki mistrz Ulrich von Jungingen, król Władysław Jagiełło, wielki książę Witold czy papież, są pokazani tylko jako postaci rozgrywane na wielkiej szachownicy świata, jako uczestnicy wydarzeń, którymi kieruje jakaś wyższa wizja. To jest niesamowicie ekspresyjna wizja mająca i zwolenników i przeciwników. Ale jak tylko zobaczyłem ten obraz, a on też jest bardzo duży, zamarzyłem sobie pokazanie go w Malborku. A więc i obraz krakowski z 1910 r. i ten litewski to zakończenie wystawy, które myślę, że jeszcze bardziej spowoduje mętlik w głowie i będziemy wyprowadzać gości z zamku oszołomionych - przewiduje Janusz Trupinda.

Żadnej kropki nie stawiamy na końcu tej opowieści, nasza opowieść kończy się znakiem zapytania, jak zresztą w większości wypadków powinna się kończyć dobrze sformułowana opowieść - mówi Aleksander Masłowski.

Ekspozycja „Nigra crux, mala crux. Czarna i biała legenda zakonu krzyżackiego” będzie dostępna od 28 września br. do 15 stycznia 2024 r. po zakupie biletu do zamku. W jej ramach odbędą się dodatkowe wydarzenia, jak wykłady, oprowadzania kuratorskie, zajęcia edukacyjne.