Sytuacja gruntów rolnych w Polsce. Waldemar Humięcki, dyrektor KOWR: - Wielu rolników woli korzystać z dzierżawy

Ziemia rolna w Polsce w ostatnim roku znowu podrożała, szczególnie w Wielkopolsce czy na Kujawach. Drogo jest też na Opolszczyźnie. Z czego to wynika?

W 2022 roku średnia cena sprzedaży jednego hektara gruntów rolnych z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa wyniosła 43 446 zł i wzrosła o 4% w stosunku do roku 2021. Właściwie najwyższe średnie ceny uzyskano w województwach: pomorskim, dolnośląskim oraz małopolskim. Ceny gruntów rolnych są zróżnicowane w poszczególnych rejonach kraju, ale zależą przede wszystkim od jakości nieruchomości, wielkości sprzedawanych działek i ich położenia oraz lokalnego popytu rolników.

Dlaczego wielu polskich rolników wciąż bardziej woli kupować ziemię rolną (chociaż to duży wydatek), niż ją dzierżawić?

Ja powiedziałbym, że wielu rolników w Polsce woli korzystać z możliwości dzierżawienia gruntów. W przeciwieństwie do transakcji kupna, dzierżawa nie wymaga angażowania tak znacznego kapitału. Fundusze te można przeznaczyć na zakup innych, trwałych i obrotowych, środków produkcji.

Na polskiej wsi zwiększyły się inwestycje w nowoczesny sprzęt, produkcja jest obecnie bardziej wydajna i opłacalna, a sami rolnicy stali się sprawnymi przedsiębiorcami, świetnie zorientowanymi w swojej branży. Dlatego potrafią konkurować swoimi płodami rolnymi i wyrobami już nie tylko w Europie, ale i na świecie.

Oczywiście są też rolnicy, którzy chcą mieć ziemię na własność. Głównie wiąże się to z zapewnieniem stabilizacji i wiarygodności finansowej w gospodarstwie rolnym.

Wciąż nie wszyscy dzierżawcy pogodzili się z faktem, że muszą oddać część ziemi rolnej. Ilu z nich nie zastosowało się do zapisów Ustawy z 16 września 2011 roku, która zobowiązała podmioty dzierżawiące do wyłączenia 30 proc. powierzchni użytkowanych przez siebie gruntów rolnych? Ile hektarów (z tych 30 proc. wyłączeń) trafi w najbliższym czasie do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa i w jaki sposób zostaną one rozdysponowane?

Ustawa z 16 września 2011 r. zobowiązała podmioty, które dzierżawiły łącznie ponad 428 ha, do wyłączenia 30 proc. powierzchni użytkowanych przez siebie gruntów rolnych ZWRSP. Większość dzierżawców wywiązała się z tego, ale część z nich nie wyraziła na to zgody. Ustawodawca nie przewidział żadnych wyjątków w zakresie stosowania ustawy wobec podmiotów, które podlegały jej regulacjom. A więc po wygaśnięciu umów ziemia musi powrócić do ZWRSP. Będzie ona ponownie rozdysponowana. Od 2023 do 2026 r. wygasną 144 takie umowy, obejmujące łącznie 96 tys. ha. KOWR na bieżąco będzie rozdysponowywać powracające grunty. Trafią one do rolników indywidualnych na powiększenie gospodarstw rodzinnych.

Sposób podzielenia gruntów w danym regionie jest ustalany najczęściej poprzez konsultacje społeczne ze środowiskiem rolniczym, w tym radą społeczną działającą przy każdym oddziale terenowym KOWR. Po opracowaniu przez oddział programu wtórnej restrukturyzacji, wszelkie informacje na ten temat będą ogłaszane publicznie.

Dzierżawcy bezumowni, jeszcze za czasów funkcjonowania Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, stanowili spory problem. A jak jest dziś?

Problem bezumownego korzystania i odmowy wydania KOWR nieruchomości Zasobu WRSP jest wciąż obecny. Podejmowane są działania, których celem jest wyeliminowanie lub znaczące ograniczenie skali tego zjawiska.

W przypadkach, w których stwierdzono bezprawne zajęcie gruntów Zasobu WRSP, a użytkownicy odmawiają ich wydania, KOWR powiadamia odpowiednie instytucje o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Dodatkowo, bezumowni użytkownicy wzywani są do wydania nieruchomości. Jeśli tego nie zrobią w określonym terminie, KOWR występuje z pozwami do sądów, a tam, gdzie jest to możliwe, kierowane są wnioski bezpośrednio do komornika.

Warto zauważyć, że za okres bezumownego korzystania z nieruchomości naliczane jest wynagrodzenie wynoszące 30-krotność wywoławczej wysokości czynszu, który byłby należny od tej nieruchomości, gdyby była ona przedmiotem umowy dzierżawy po przeprowadzeniu przetargu. Wprowadzenie tej stawki spowodowało zwiększenie skuteczności przejmowania przez KOWR powierzchni z bezumownego użytkowania. W ciągu 4 lat uległa ona zmniejszeniu o 71,8%. Mogę więc stwierdzić, że nasze starania w tym zakresie przynoszą wymierne efekty.

Ile państwowych gruntów zostanie wydzierżawionych lub sprzedanych w tym roku? W których województwach będzie ich najwięcej?

W ostatnich latach rocznie wydzierżawiano około 35-40 tys. ha. Ten rok ze względu na powracające grunty z tytułu 30% będzie inny. Przewidujemy, że w bieżącym roku znacznie przekroczy powierzchnię 40 tys. ha.

Nieruchomości rolne będą również sprzedawane - tam trafi 6300 ha gruntów. Największe areały zaplanowane do sprzedaży zlokalizowane są w woj. dolnośląskim, warmińsko-mazurskim, zachodniopomorskim.

Uczestnicy przetargów na dzierżawę państwowych gruntów twierdzą, że wciąż zdarzają się przypadki „cichych poddzierżaw”. Czy to jest duży problem w skali kraju i co można zrobić, by ziemia trafiała wyłącznie to tych, którzy chcą w ten sposób powiększyć rodzinne gospodarstwa?

Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa sprawdza m.in. czy nieruchomości objęte umową użytkowane są przez osoby trzecie bez zgody KOWR. Nie rzadziej niż raz na 3 lata przeprowadzane są kontrole nieruchomości zabudowanych, zaś niezabudowanych nie rzadziej niż raz na 5 lat.

Dzierżawca bez zgody KOWR nie może przekazać nieruchomości do używania innym osobom. Takie działanie jest podstawą do rozwiązania umowy dzierżawy. Poza tym, KOWR weryfikuje spełnienie warunków zakwalifikowania przez osoby zainteresowane uczestnictwem w przetargu. Przed zawarciem umowy sprawdzane jest również, czy sytuacja finansowa kandydata na dzierżawcę umożliwia mu należyte prowadzenie działalności na wydzierżawianej nieruchomości.

Grunty z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa przeznaczane są także pod inwestycje. Załóżmy, że rolnik lub grupa rolników chce zainwestować w biogazownię rolniczą, ale nie ma odpowiedniego terenu. Czy może liczyć na pomoc KOWR-u?

W Zasobie Własności Rolnej Skarbu Państwa, którym KOWR zarządza, znajdują się grunty pod fotowoltaikę, elektrownie wiatrowe czy usługi, przemysł oraz budownictwo mieszkaniowe. Każdy wniosek o zakup tego typu nieruchomości jest rozpatrywany indywidualnie, przeprowadzana jest pełna analiza formalnoprawna nieruchomości, a w przypadku braku przeciwwskazań, nieruchomość finalnie przeznaczana jest do sprzedaży w formie przetargu ustnego nieograniczonego, do którego może przystąpić każdy chętny. Oczywiście pod warunkiem wpłaty wadium.

Czy obcokrajowcy mają dziś szansę kupić lub wydzierżawić grunty rolne w naszym kraju? Znam cudzoziemców, którzy od lat prowadzą gospodarstwa w Polsce (mają Polki za żony) i nie zamierzają zmieniać miejsca zamieszkania, bo odpowiadają im np. podatki niższe niż w Europie Zachodniej.

Wokół tego tematu w opinii publicznej pojawiło się wiele nieprawdziwych informacji. W 2016 roku Polsce wygasł tzw. okres przejściowy na nabywanie nieruchomości rolnych przez cudzoziemców. I od tego czasu, wszyscy obywatele UE oraz Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) mogą kupić nieruchomości rolne w Polsce na tych samych zasadach, co obywatele polscy.

Aby chronić polską ziemię, został wprowadzony warunek nabywania nieruchomości rolnych - zgodnie z którym nabywcą bez ograniczeń, może być tylko rolnik indywidualny mieszkający przez co najmniej 5 lat w gminie, w której jest położona nieruchomość lub w gminie sąsiedniej. Te same zasady dotyczą także dzierżawienia gruntów - jeśli obcokrajowiec spełni wszystkie wymogi formalne (które są takie same jak dla rodaków), może również starać się o dzierżawienie ziemi z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa.