Konferencja w Muzeum II Wojny Światowej. O bohaterstwie, codzienności bitew i wartościach, za które trzeba walczyć. Zdjęcia

Historii militarnej, w ujęciu poszczególnych bitew i konfliktów, pamięci i muzealnej misji, poświęcone było Światowe Forum Muzeów Pól Bitewnych, które zakończyło się w Gdańsku. Przyjechali przedstawiciele placówek muzealnych z całego świata.

Pierwsza odsłona Forum w Gdańsku miała miejsce w roku 2019 r. Ta niedawno zakończona była druga. Pandemia sprawiła, że plany częstszych spotkań musiały zostać zmodyfikowane.

- To była długa przerwa, niełatwa dla placówek kulturalnych, takich jak muzea — mówił, otwierając tegoroczną konferencję Dariusz Drelich, wojewoda pomorski.

Prof. Grzegorz Berendt, dyrektor Muzeum II Wojny Światowej, rozpoczynając dwudniowe spotkanie historyków i muzealników, wskazał na symbolikę zwartą w logo tegorocznego Światowego Forum Muzeów Pól Bitewnych.

- Spójrzmy na trzech patronów naszej konferencji – ateńskiego hoplitę, amerykańskiego XVIII- wiecznego kolonistę oraz żołnierza Wojska Polskiego w mundurze z września 1939 r. Tych trzech bohaterów broni wartości, które nam przyświecają. Oni walczyli w obronie prawa do wolności, do samostanowienia swoich wspólnot. W czasie II wojny światowej ludzie walczyli z bronią w ręku, inni biernym oporem łamiąc prawa ustanowione przez najeźdźców. Są wartości, których trzeba bronić z narażeniem zdrowia i życia. Żaden pacyfista nie podpisze się pod obroną zła i niszczeniem dobra.

Światowe Forum Muzeów Pól Bitewnych w pierwotnym założeniu przewidywało możliwość wymiany doświadczeń między przedstawicielami placówek muzealnych z całego świata.

- Miejsce konferencji jest szczególne – Gdańsk jest istotnym punktem na mapie dla wybuchu II wojny światowej. Muzeum II Wojny Światowej ma za zadanie nie tylko prezentować historię w nowoczesny sposób – podkreślał Dariusz Drelich. - Dziś jest w trakcie realizacji wielkiego projektu – muzeum bitwy na Westerplatte. Są takie batalie, gdzie nie liczba uczestniczących żołnierzy, a wymiar symboliczny ma znaczenie. Taki właśnie jest Westerplatte. Chcemy, by świat wiedział o tym, że była to pierwsza bitwa II wojny światowej. Chcemy w tej materii czerpać z doświadczeń gości Forum, przedstawicieli muzeów z całego świata. Muzeum na Westerplatte to nasze marzenie.

Dwudniowe spotkanie zostało podzielone na cztery duże panele tematyczne – Forum otworzył panel poświęcony archeologicznym i naukowym badaniom, konserwacji materialnych pozostałości bitew.

60 tys. artefaktów, ponad 6 tys. m. przeszukanego terenu oraz 158 tys. m. dawnego pola bitwy sprawdzonego za pomocą metod „nieinwazyjnych” - Adam Dziewanowski z Muzeum II Wojny Światowej wyliczał przeprowadzone badania archeologiczne na Westerplatte. W swoim wykładzie przekazał również kwestię odnalezienia pochówków polskich żołnierzy, którzy zginęli w czasie walk we wrześniu 1939 r. Adam Dziewanowski pokazał też, jak za pomocą analizy porównawczej ran widocznych na historycznych fotografiach (zdjęcia z widocznymi zwłokami w ruinach zbombardowanej Wartowni nr 5 zostały wykonane przez niemieckiego fotografa po walkach), a następnie takich samych śladów na odnalezionych szczątkach polskiego żołnierza i analizy śladów DNA, udało się zidentyfikować jego personalia. Wiadomo dzięki temu, jak zginął st. legionista Ignacy Zatorski.

Przedstawiciele muzeów z całego świata rozmawiali też o zagospodarowaniu historycznych pól bitewnych w kontekście dostępności i społecznej odpowiedzialności. Były także wykłady dotyczące upowszechniania wiedzy o dziedzictwie historycznym dawnych miejsc bitew.

- Nie chcemy mówić jedynie o kalibrach danej broni, jej typach czy wyposażeniu żołnierzy, ograniczać opowieść do kwestii konfliktu między dwoma państwami – mówiła Reima Haapoja z fińskiego Muzeum Wojny Zimowej Raatteen Portti (poświęconego m.in. bitwie o Suomussalmi). - Opowiadamy o ludziach będących w środku wojny — o kobietach — matkach, żonach żołnierzy, o tym jak mieszkali, czym się zajmowali, co jedli. Wykorzystujemy film, spektakle, historyczne przekazy. To kompleksowa opowieść o bohaterach w każdym wymiarze tej bitwy. O czymś, co przypominało przypowieść o starciu Dawida z Goliatem.

- Ofiara tych, którzy zginęli w czasie japońskich bombardowań, wpłynęła na całą społeczność miasta. I wpływa do dziś – mówił dr Norman Cramp z Muzeum Wojskowego w Darwin w Australii.

Dyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku mówił o konieczności nieco innego, niż jeszcze niedawno, opowiadania o historii.

- Kiedyś muzea skupiały się na aspektach militarnych. Dziś nie wyobrażamy sobie opowieści o II wojnie światowej z pominięciem cierpienia ludności cywilnej – zaznaczał prof. Berendt. - II wojna światowa to polskie doświadczenie z XX wieku. Pamięć o okrucieństwie tego konfliktu trwa nadal – zginęło 6 mln polskich obywateli, w tym Żydów, z powodu rasistowskich uprzedzeń. Muzea służą pamięci, ale ich przesłanie powinno stanowić przestrogę przed błędami przeszłości. Dziś w edukacyjnym kanonie jest tylko fragment nauki o dziejach, jaki był obecny w szkołach jeszcze kilkanaście lat temu. Wiemy natomiast, jak silnie oddziałuje na odbiorców muzealnej opowieści samo miejsce historycznych zdarzeń, podobnie jak spotkanie ze świadkami historii.

Temat panelu kończącego konferencję jeszcze przed rozpoczęciem tegorocznego Forum budził wielkie zainteresowanie. Kwestia „narracji muzealnej w obliczu wyzwań współczesnego świata” nie mógł pozostawić kwestii rosyjskiej agresji na Ukrainę.

- Jestem dziś z wami, w czasie gdy mój kraj walczy z agresorem – Rosją – mówił Ołeksandr Plodistyi, konsul generalny Ukrainy w Gdańsku, będący gościem Forum. - Placówki muzealne są strażnikami pamięci i sprawiają, że historia ożywa. A historia pomaga ocenić teraźniejszość i wpływać na przyszłość. W Ukrainie dziś historia dzieje się na naszych oczach. Ukraińcy muszą stawiać czoła najokrutniejszej wojnie od czasów II wojny światowej. Taka jest ich walka. Kiedy dziś rozmawiamy, na miasta i wsie mojego kraju spadają rakiety, bomby. Giną ludzie. Są ogromne ofiary – ci, którzy nie wrócą nigdy do swoich domów. My dopiero będziemy mogli za jakiś czas policzyć nasze straty. Tylko w jednym mieście, położonym pięknie nad morzem Mariupolu, z 400 tys. mieszkańców 80 tys. już nie ma, a reszta rozsiana jest po całym świecie.

ZOBACZ TEŻ:

83. rocznica bohaterskiej Obrony Poczty Polskiej w Gdańsku. Uroczystości z udziałem ministra Kanthaka odbyły się w Muzeum II Wojny Światowej

- Dziś niszczone jest jedno z największych państw europejskich. Miliony jego obywateli skazane zostały na bezdomność, tułaczkę, utratę wszystkiego. My się temu nie przyglądamy bez zaangażowania. Zbieramy i przekazujemy jako placówka muzealna materiały pomocowe. A wystawa w muzeum w Kijowie, odwiedzana licznie, dowodzi, że praca muzealników w tym czasie jest bardzo ważna – zaznaczył prof. Grzegorz Berendt.

Ołeksandr Ploditstyi podkreślał, że przed ukraińskimi placówkami muzealnymi będzie sporo pracy (warto dodać, że w Forum brała udział przedstawicielka ukraińskiego muzeum Bitwy w Połtawie).

- Dziś w Ukrainie próbujemy zachowywać artefakty, które kiedyś trafią do muzeów. Ale teraźniejszość jest taka, że spada rakieta i ktoś ginie. Są też powody do radości, jak operacja Sił Zbrojnych Ukrainy na Charkowszyźnie. Ale wciąż wiele bitew przed nami. Wiem, że je wygramy, i chciałbym, żeby ofiar było jak najmniej. Bo tak jak kiedyś wolny świat pokonał nazistowski reżim, tak teraz pokona neonazizm rosyjski. Wygramy po to, by nie było w przyszłości takich wojen – podkreślał konsul.

Do trwającego obecnie konfliktu na Ukrainie nawiązywali niemal wszyscy prelegenci Forum.

- Dziś o taktyce motti (tzw. kotłów – manewru dzielenia, izolowania i otaczania liczniejszych sił Armii Czerwonej przez mniej liczne, gorzej wyposażone fińskie oddziały – red.) uczą na amerykańskich uczelniach wojskowych – mówiła Reima Haapoja. Kustosz fińskiego muzeum zwróciła uwagę, podpierając się fotografiami, że ujęcia zniszczonych w kotłach kolumn Armii Czerwonej w czasie Wojny Zimowej są bardzo zbliżone do ujęć rozbitych grup rosyjskich wojsk pod Kijowem z lutego i marca tego roku.
Padła także inna dygresja. W czasie Wojny Zimowej fińskie oddziały wyposażone były w improwizowaną broń mającą niszczyć sowieckie czołgi i inne pojazdy – mieszaninę zapalającą w butelkach, zwaną od nazwiska ówczesnego ministra spraw zagranicznych Rosji Radzieckiej, koktajlami Mołotowa.

- Dziś taką broń widzieliśmy w rękach Ukraińców walczących z Rosją. Powinniśmy je jednak nazywać koktajlami Ławrowa – podkreślała kustosz fińskiego muzeum.

Dyrektor Muzeum II Wojny Światowej już teraz zapowiedział, że przyszłe fora będą poświęcone współczesnym konfliktom – rosyjskiej agresji na Ukrainę czy wojnom w Afryce.

- Nie sposób odwrócić się do nich plecami – powiedział prof. Berendt.