Jak mój dziadek Witold rozbrajał Niemców

Maszerują strzelcy, maszerują,
Karabiny błyszczą, szary strój,
A przed nimi drzewa salutują
Bo za naszą Polskę idą w bój!

Śpiewali żołnierze Piłsudskiego...
To jedna z ulubionych piosenek mojego dziadka kapitana Wojska Polskiego Witolda Warchlewskiego. Dziadek miał piękny głos, więc kiedy tylko nadarzała się okazja, prosiliśmy, aby nam wnukom śpiewał piosenki legionowe. Czasem śpiewaliśmy razem z nim...

Raduje się serce,
raduje się dusza,
gdy pierwsza kadrowa na wojenkę rusza.

Konspiracja
Witold Warchlewski urodził się 27 stycznia 1899 r. w majątku Lasoty. Jako uczeń płockiego gimnazjum w styczniu 1916 r. wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej w II Okręgu Płockim.
Wśród niewielu rodzinnych zdjęć, które przetrwały wojenną zawieruchę, zachowała się fotografia trzech młodzieńców stojących z rowerami.
- Została zrobiona, gdy wasz dziadek był w ostatniej klasie gimnazjum - opowiada mama. - Konspiracyjne ćwiczenia wojskowe POW odbywały się w lesie. Młodzi ludzie właśnie wracają, ten pierwszy z prawej to mój tata, a wasz dziadek.
- W POW doszedłem do stopnia plutonowego i jako dowódca plutonu w listopadzie 1918 roku rozbrajałem Niemców w Płocku - tak zaczyna opis swojej służby wojskowej kapitan Witold Warchlewski.
W styczniu 1919 r. dziadek trafił do szkoły podoficerskiej w Warszawie, skąd został skierowany do Poznania, gdzie trwały walki o wyzwolenie miasta spod władzy Niemców.

Czytaj także: Odeszli, lecz na zdjciach post mortem nie przeminęli.

Wicek zginął
- Wasz dziadek chciał jechać bronić oblężonego przez wojska ukraińskie Lwowa, ale wsiadł do niewłaściwego pociągu - opowiada mama. - Jego brat, starszy o cztery lata Wicek, pociągu nie pomylił i dotarł do Lwowa. Walczył, zginął, został pochowany w bezimiennej mogile. I jak w jednej z najstarszych legionowych piosenek...

Jasieńkowi nic nie trzeba już,
Bo mu kwitną pąki białych róż,
Tam pod jarem,
gdzie w wojence padł,
Wyrósł na mogile białej róży kwiat.
(Rozkwitały pąki białych róż)

Krzyż POW
Dziadek miał wiele ważnych odznaczeń, najbardziej jednak cenił Krzyż POW (nr 1441) nadany mu 6 sierpnia 1919 r. przez komendanta głównego POW Edwarda Rydza-Śmigłego i komendanta naczelnego Adama Koca.
Kiedy skończył rozbrajać Niemców w Poznaniu, razem z 14 Dywizją Wielkopolską wyruszył na front wschodni, aby walczyć z bolszewikami. Ponieważ znał język rosyjski, często pełnił rolę zwiadowcy. Pewnego razu poszedł do lasu podsłuchiwać wroga.
- Był koniec zimy, plucha, zapadał zmierzch - opowiadał. - Tamtego dnia miałem pecha. Rosjanie zauważyli mnie, schwytali. Rozmowa była krótka: - Szpieg. Rozstrzelać? Rozstrzelać! Dwóch poprowadziło mnie w głąb lasu nad rzekę, bo po co zakopywać, jak można wrzucić ciało do wody. Tylko jeden z Rosjan miał karabin. Niósł go na ramieniu, na sznurku. Doszliśmy do rzeki. Ten bez broni spytał, jakie mam ostatnie życzenie? - Chcę zapalić papierosa - odpowiedziałem. Podszedł do mnie, w rękawie kurtki miałem ukryty mały pistolet - belgijkę. Strzeliłem. Rzuciłem się do rzeki. Zanim ten drugi zdjął karabin z ramienia i wycelował, byłem już daleko. Potem długo przedzierałem się przez leśne mokradła - wspominał.

Czytaj także: Historia rodziny polskiego Jamesa Bonda.

Krzyż Walecznych
Dziadek brał udział w kampanii wschodniej aż do zakończenia wojny. Był dwukrotnie ranny. Został odznaczony Krzyżem Walecznych. Gdzie miało miejsce tamto zdarzenie, nigdy nie spytałam, chociaż mówił: Wnusiu, spisz moją historię. A miał co wspominać. Nie zdążyłam. Zostały okruchy pamięci, dokumenty, odznaczenia, furażerka i mundur, w którym przyjechał z Anglii w 1948 r. A także sentyment do legionowych piosenek.

Diabli nadali
Moja babcia Stanisława Górska (wtedy jeszcze narzeczona dziadka) mieszkała na tej samej ulicy co poeta Władysław Broniewski - legionista, piłsudczyk, który o wydarzeniach z 11 listopada 1918 r. tak pisał:

Wczoraj w nocy prawie nie spałem. Strzały, krzyki. O trzeciej Zenek przyjechał. Rano lecę do Koła. Niemcy bez broni - gdzie pojawią się z bronią, są natychmiast rozbrajani... A najważniejsza rzecz, że Komendant w niedzielę rano wrócił. Diabli mi nadali być całą noc na tańcach i zaspałem. Teraz chociaż wiadomo czego się trzymać. Cały gmach ucisku, dławiący kraj przez trzy lata, runął w ciągu jednego dnia... zniknęła gdzieś ta pycha żołdacka pruska - żołnierze zrywają bączki cesarskie i noszą czerwone wstążki. Nastrój wobec nich dość sympatyczny... Piszę przy akompaniamencie strzałów na Bielańskiej.

***

Polska Organizacja Wojskowa powstała z inicjatywy Józefa Piłsudskiego w sierpniu 1914 r. Jej zalążkiem były oddziały wojskowe Polskich Drużyn Strzeleckich i Związku Strzeleckiego. Działała tajnie. Początkowo bezimienna, od października 1914 r. zaczęła używać nazwy POW. W 1915 r. część członków POW weszła w skład Pierwszej Brygady Legionów Polskich. W 1917 r. POW przeszła do działalności konspiracyjnej.

W niedzielę, 11 listopada o godz. 14 w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku odbędzie się koncert najpiękniejszych polskich piosenek patriotycznych "Granie dla Wolności", zorganizowany przez wojewodę pomorskiego.