Ciekawa historia oddziału „Szyszki” [ROZMOWA]

Ostatnia publikacja związana z gminą Dziemiany dotyczyła filii obozu Stutthof. Teraz wspólnie z prof. Andrzejem Gąsiorowskim przygotowuje Pani kolejną książkę, tym razem dotyczącą losów partyzantów na terenie gminy Dziemiany. Dlaczego uważa Pani, że jest to ważny temat?
Inspiracją dla przygotowania kolejnych publikacji są zazwyczaj dla mnie śledztwa prowadzone w Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku. Jako historyk Komisji po wszczęciu przez prokuratora sprawy przygotowuję kwerendę w oparciu o dostępną literaturę i źródła archiwalne. Zazwyczaj już na tym etapie orientuję się, który temat jest nieopracowany i rokuje na zebranie wystarczającej liczby źródeł, aby mogła powstać monografia albo artykuł. Na temat walk partyzanckich w powiecie kościerskim w 1944 r. dysponuję materiałem 5 zakończonych śledztw, które pozwolą na przygotowanie nowej publikacji. Bardzo cenię sobie współpracę z profesorem Andrzejem Gąsiorowskim - specjalistą tematyki działalności Tajnej Organizacji Wojskowej Gryf Pomorski. Uważam, że dla lokalnych społeczności poznanie dokładnej historii patronów ulic w ich miastach lub też bohaterów widniejących na pomnikach, jest bardzo pouczające.

Co chce Pani zawrzeć w przygotowywanej książce?
Historia oddziału partyzanckiego Armii Krajowej o kryptonimie „Szyszki” dowodzonego przez kapitana Jana Szalewskiego będzie jedną z integralnych historii działań partyzanckich w okolicy Dziemian. Chciałabym pokazać, jak zginęli w walce w okolicach Dziemian m.in. Franciszek Skwierawski, Konrad Talewski ps. Szady I, Franciszek Sadowski ps. Remus, Iwan Nikołajewicz Zahreda ps. Ksiądz Jaś. Myślę, że w przygotowywanej publikacji nie zabraknie informacji o innych walkach i potykaczkach, jak chociażby we wsi Łubiana koło Kościerzyny. Tradycyjnie dużo uwagi chcę poświęcić pokazaniu działalności Niemców na tym terenie, a w szczególności stacjonującemu w powiecie kartuskim oddziałowi Jagdkommando Einsatzgruppe Weichsel-Nord Schmellen pod dowództwem porucznika żandarmerii Fenske. Do tego oddziału delegowani byli funkcjonariusze żandarmerii z poszczególnych jednostek, ponieważ dobrze znali miejscowe realia.

Kim był Franciszek Skwierawski?
Franciszek Skwierawski był członkiem oddziału partyzanckiego Armii Krajowej o kryptonimie „Szyszki” (103), który zginął w dniu 29 czerwca 1944 r. w obławie oddziałów niemieckich na bunkier leśny znajdujący się w okolicach leśniczówki Trawice w gminie Dziemiany. Z relacji spokrewnionego ze Skwierawskim dyrektora Ośrodka Kultury w Dziemianach Pana Dariusza Turzyńskiego wiemy, że jego ciało zostało znalezione dopiero po wojnie w pobliżu byłego schronu partyzanckiego przy drodze z Dziemian do Szklanej Huty. Z lasu zabrał je brat Alfons Skwierawski i w obecności najbliższej rodziny pochowano go na cmentarzu w Dziemianach.

Z jakich źródeł będzie Pani korzystała, czy dużo jest materiałów na ten temat?
Materiały archiwalne do przygotowywanej publikacji pochodzą głównie z Archiwum Państwowego w Gdańsku, Archiwum Pomorskiej Armii Krajowej w Toruniu oraz ze wspomnianych śledztw prowadzonych w Oddziałowej Komisji w Gdańsku. W ostatnim tygodniu lutego będę prowadziła poszukiwania w Centrali Badania Zbrodni Narodowosocjalistycznej w Ludwigsburgu, gdzie oczywiście również będę starała się odnaleźć ustalenia strony niemieckiej na temat wydarzeń w powiecie kościerskim, do jakich doszło pod koniec wojny. Możliwe również, że przeprowadzę kwerendę w Archiwum Wojskowym we Freiburgu.

Jak długo potrwają prace nad tą publikacją?
Według wstępnych założeń promocja książki w Dziemianach przewidziana jest na dzień uroczystości związanych ze Świętem Niepodległości. Praca zespołowa ma jednak zupełnie inny charakter i może się okazać, że synchronizacja tekstu zajmie nam nieco więcej czasu. Mam jednak nadzieję, że czytelnicy jeszcze w tym roku będą mogli zapoznać się z naszymi ustaleniami. a

Monika Tomkiewicz - doktor nauk humanistycznych, absolwentka UMK w Toruniu, pracownik naukowy OKŚZpNP w Gdańsku. Specjalizuje się w dziejach najnowszych. Autorka książki: „Zbrodnia w Ponarach 1941-1944”