18 marca obchodzimy Europejski Dzień Mózgu. Jeśli przestrzegasz tych prostych zasad, twój mózg będzie działał na maksymalnych obrotach

Jeśli do tej pory niewiele zastanawialiście się nad funkcjonowaniem swojego mózgu, warto to niedopatrzenie nadrobić. Ciekawie o budowie ludzkiego „centrum dowodzenia” opowiada Urszula Dąbrowska, autorka „Podcastu o mózgu” i biolożka.
Najstarsza część to mózg gadzi: móżdżek i pień mózgu. Młodsza, czyli mózg ssaczy, to układ limbiczny. Najmłodsza ewolucyjnie i najbardziej rozwinięta jest kora mózgowa, zwana też korą nową, która leży jak wielki pofałdowany beret na tych starszych częściach. Kora mózgowa dzieli się na dwie połowy: prawą i lewą, a każda z tych połówek składa się z czterech płatów. To właśnie płaty czołowe. My natomiast chcemy się skupić na przedniej ich części, czyli płatach przedczołowych. W przeciwieństwie do reszty mózgu, kora przedczołowa osiąga dojrzałość dopiero w połowie trzeciej dekady życia. Niestety, płaty czołowe są bardzo chimeryczne: nie tylko niedojrzałe potrafią komplikować nam życie. Im jesteśmy starsi, tym gorzej działają, dlatego starsze osoby często mają problemy z kontrolą emocji i oceną sytuacji. Ale nie trzeba się starzeć, żeby nasza kora przedczołowa działała słabo: wystarczy być chorym, niewyspanym czy głodnym. Naturalnym procesom nie sposób zapobiec, ale możemy zadbać, aby nasz mózg miał optymalne warunki do funkcjonowania. Jak to zrobić?

Odpowiedź na to pytanie nie jest wiedzą tajemną. Regularna aktywność umysłowa, taka jak nauka nowych umiejętności, czytanie, rozwiązywanie zagadek, granie w planszówki czy uczenie się języków obcych, może utrzymać zdolności poznawcze na wysokim poziomie przez całe życie. Warto stymulować mózg na co dzień i nie popadać w rutynę. Spróbujmy raz wrócić z pracy nową trasą, albo chociaż wyszorujmy tego wieczora zęby trzymając szczoteczkę lewą ręką, jeśli zwykle robimy to prawą. No i obserwujmy, jak zmienia się współczesny świat, bo on nam lenistwa i stagnacji nie wybaczy.

Dieta jest również bardzo ważna, a jak można się domyśleć, jadłospis złożony ze śmieciowego jedzenia na błyskotliwość umysłu ani dobrostan całego ciała dobrze nie wpływa. Mózg potrzebuje odpowiedniej ilości składników odżywczych.
Pamiętajmy o nawodnieniu. Brak wody w mózgu objawia się się spadkiem koncentracji, a w konsekwencji efektywności. Nawet niewielkie odwodnienie może prowadzić do pogorszenia pamięci i innych funkcji poznawczych. Ważny jest sen. Kiedy zarywamy noc, następnego dnia jesteśmy kompletnie rozbici i trudno nam się myśli. Nic dziwnego, bo sen umożliwia regenerację psychofizyczną, np. poprawia jakość zapamiętanych informacji, wzmacnia kreatywność.
Regularna aktywność fizyczna również wpływa na nasz proces myślenia i w dodatku zapobiega degeneracji mózgu związanej z wiekiem. Ćwiczenia wspierają zdrowie mózgu poprzez poprawę krążenia krwi, zmniejszenie stresu, co jest bardzo ważne, bo stres, zwłaszcza ten długotrwały, potrafi mózg wręcz zdemolować, prowadząc do zaburzeń nastroju i zwiększonego ryzyka wielu chorób. Poza tym bardzo źle działają na niego (jak i na całe ciało) używki. Nadmierne spożycie alkoholu, palenie papierosów, narkotyki mogą negatywnie wpływać na mózg, prowadząc do uszkodzeń neuronów i zaburzeń funkcji poznawczych.

A co z wpływem technologii na mózg? Trudno o jednoznaczną odpowiedź. Tematem zajął się m.in. Anders Hansen w książce „Wyloguj swój mózg. Jak zadbać o swój mózg w dobie nowych technologii”. Książka Hansena, szwedzkiego lekarza, specjalisty w dziedzinie psychiatrii w Instytucie Karolinska w przystępny sposób odpowiada na wiele pytań: jak korzystać z najnowszych aplikacji, by służyły naszemu dobru i nie były źródłem frustracji czy lęku; dlaczego korzystanie z Instagrama uruchamia w mózgu te same obszary, co niegdyś polowanie na dzikie zwierzęta; na czym polega cyfrowa zazdrość i czy internet może pozbawić nas empatii? Znajdziemy tu wiele odpowiedzi i jeszcze więcej informacji. Na przykład takie, że dotykamy telefonu 2600 razy dziennie oraz niepokoimy się, jeśli go nie ma w zasięgu wzroku. Tak działa dopamina, która pobudza układ nagrody.

Dopamina jest związkiem chemicznym, który naturalnie występuje w naszym organizmie. Odpowiada, m. in. za prawidłowe napięcie mięśniowe i koordynację ruchów. Poza tym stymuluje pracę układu limbicznego, który decyduje o emocjach i motywuje nas do działania, usprawnia procesy zapamiętywania oraz poprawia zdolność koncentracji. Dzięki dopaminie „budzi” się wspomniany wyżej tzw. układ nagrody. Na nasz układ nerwowy wpływa też inny neuroprzekaźnik - serotonina, która pomaga utrzymać stabilny stan emocjonalny i redukuje niepokój. Jej niedobór zaburza nastrój i sen, obniża samoocenę i zwiększa zapotrzebowanie na cukier.

Niemal każdy z nas słyszał o endorfinach. To prawdziwe hormony szczęścia - podnoszą nastrój, ponieważ ich budowa jest nieco zbliżona do morfiny. Nie oznacza to jednak, że możemy się uzależnić od endorfin, bo te dość szybko się rozpadają. Zmniejszają odczuwanie bólu i redukują poziom doświadczanego przez organizm stresu. Jak je przywołać? Wystarczy trening, chociaż rodzaj aktywności fizycznej to sprawa indywidualna. A na koniec krótko o oksytocynie, która wiąże się nie tylko z porodem. Hormon ten określany jest czasami jako „hormon miłości”, ponieważ jej poziom wzrasta podczas przytulania i orgazmu.

Przyznacie, że w ostatnich latach nasze życie przyspiesza. Mamy za sobą pandemię Covidu-19 i związany z tym błyskawiczny proces cyfryzacji, trwa wojna w Ukrainie, coraz więcej mówi się o ekspansji sztucznej inteligencji. Życie sprzed zaledwie pięciu lat to już trochę historia, a niektóre książki naukowe szybko przestają być aktualne. Pojawiają się nowe technologie, zawody, a inne znikają. Skończyłeś szkołę, studia, jesteś na emeryturze i uważasz, że nie dla ciebie już nauka? To mit - równie nieprawdziwy, co szkodliwy. Uczymy się niezależnie od wieku. Zwłaszcza teraz. Niestrudzenie przekonują nas o tym naukowcy. Alice Latimier specjalizująca się w nauce o mózgu, ze szczególnym uwzględnieniem psychologii poznawczej i nauki szkolnej z użyciem narzędzi świata cyfrowego, pisze w tekście na portalu wszystkoconajwazniejsze.pl: „Mózg może się uczyć w każdym wieku. Uczenie się jest dynamicznym procesem poznawczym, który przebiega w dwóch etapach: najpierw następuje pozyskanie nowej informacji, a później, jej zmagazynowanie w pamięci. Gdy się uczymy, plastyczność mózgu pozwala na jego ciągłe modelowanie. Ten mechanizm jest nie tylko stosunkowo szybki, ale też odwracalny. Nasz mózg jest w stanie ciągle się dostosowywać i zmieniać pod wpływem naszych doświadczeń, od najmłodszych lat do starości”.

A jeśli już mówimy o nauce w każdym wieku, warto pamiętać, że ludzie to istoty społeczne i możemy uczyć się od siebie nawzajem. Starsi z młodszymi mogą dzielić się doświadczeniem, a to naprawdę jest wiedza, którą czerpiemy z życia. Z kolei w świat technologii, analogowych dorosłych mogą wprowadzić ludzie młodzi, cyfrowi tubylcy. Zgodnie z tym, co napisał w jednym z artykułów w „Newsweeku” Przemysław Staroń, psycholog, kulturoznawca, wykładowca Uniwersytetu SWPS w Sopocie, przychodzi moment u dorosłych „kiedy przewartościują swoje życie, odrzucają schematy narzucane przez społeczeństwo i przeżywając drugą młodość, wracają do autentyczności adolescencji”.
Pytanie tylko, czy będą gotowi na weryfikację dotychczasowych sukcesów? Nie jest to łatwe, ale potrzebne dla dalszego rozwoju.

Aby zadbać o dobrostan mózgu, wystarczy zadbać o siebie. O tym warto pamiętać przy okazji obchodzonego 18 marca Europejskiego Dnia Mózgu czy Światowego Tygodnia Mózgu, który obchodziły uczelnie.

Jesteśmy na Google News. Dołącz do nas i śledź "Dziennik Bałtycki" codziennie. Obserwuj dziennikbaltycki.pl!