Morświn… jedyny bałtycki waleń

Morświn to jeden z najmniejszych na świecie waleni. Oprócz niewielkich rozmiarów, charakteryzuje się okrągłym ciałem o zaokrąglonym profilu głowy. Jego pysk nie jest zakończony dziobem, co cechuje spokrewnione i często z nim mylone delfiny, które bardzo rzadko odwiedzają Bałtyk. Natomiast zdecydowanie najlepszą cechą odróżniającą go od krewniaków jest niska trójkątna płetwa grzbietowa, która u delfinów jest wysoka i sierpowata. Morświn zasiedla głównie płytsze wody przybrzeżne strefy umiarkowanej półkuli północnej (zarówno Atlantyk jak i Pacyfik). Może odbywać długie wędrówki, natomiast w okresie godowym i rozrodczym powraca do miejsca narodzin. Samce morświna są mniejsze od samic, gatunek ten osiąga maksymalnie około 190 cm długości. Żyje samotnie lub w niewielkich grupach do 10 osobników. Zazwyczaj jest nieśmiały, unika jednostek pływających i ludzi, a także rzadko popisuje się wyskokami z wody. Jest gatunkiem krótkowiecznym, maksymalnie dożywa do około 24 lat, a średnia długość życia to 15 lat. Gody i rozród przypadają na okres między majem a sierpniem. Ciąża u tego gatunku trwa około 10-11 miesięcy, po których na świat przychodzi jedno cielę, a okres karmienia młodych to około 6-9 miesięcy. Morświn jest najliczniejszym i najszerzej rozprzestrzenionym waleniem w Europie.

Przypadek bałtyckiego morświna

Dokładna liczebność historycznej populacji morświna w Bałtyku jest nieznana, wiadomo jednak na podstawie ankiet przeprowadzonych w Szwecji z rybakami, operatorami promów i strażą przybrzeżną, iż pomiędzy latami 50. a 80. XX wieku nastąpił 99% spadek liczby stwierdzeń tego gatunku na obserwatora w ciągu roku. Obecnie jego populacja w Bałtyku jest szacowana na około 500 osobników i jest uznawana przez IUCN za krytycznie zagrożoną.

Działania ochronne

Nawet niewielki poziom przyłowu tego gatunku w połączeniu z prawdopodobnie niskim sukcesem rozrodczym spowoduje załamanie się jego populacji i wymarcie w Bałtyku. Jedynym sposobem jego uratowania jest ograniczenie przyłowu poprzez zaprzestanie użytkowania narzędzi połowowych takich jak stawne sieci skrzelowe, które stanowią poważne zagrożenie dla morświnów, fok i nurkujących ptaków wodnych. Powinny one zostać zastąpione alternatywnymi narzędziami połowowymi bezpiecznymi dla morskich zwierząt, a w miejscach gdzie nie jest to możliwe należałoby wprowadzić obowiązek wykorzystywania akustycznych urządzeń odstraszających, tj. pingerów. Urządzenia te montowane do sieci emitują dźwięki słyszalne dla morświna, ich użycie w znaczący sposób minimalizuje zjawisko przyłowu. Przeszkodą w ich stosowaniu był fakt, iż wczesne ich wersje emitowały dźwięki słyszalne dla fok, co przyciągało je do sieci rybackich, mogąc generować zwiększone straty połowowe spowodowane przez te drapieżniki. Obecnie dostępne modele tych urządzeń emitują dźwięki, które są poza zakresem słyszalnych przez foki częstotliwości. Pewnym światełkiem w tunelu jest obowiązujące od 26 lutego br. rozporządzenie Komisji Unii Europejskiej 2022/303 z dnia 15 grudnia 2021 r. zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/1241 w odniesieniu do środków mających na celu ograniczenie przypadkowych połowów populacji osiadłej morświna z Bałtyku Właściwego w Morzu Bałtyckim. W ramach tego aktu prawnego na obszarach Natura 2000 obowiązywać będzie całoroczny zakazach używania stawnych sieci skrzelowych (najważniejsze miejsca w okresie rozrodu), okresowy zakaz ich używania (9 obszarów, w Polsce Ostoja na Zatoce Pomorskiej) oraz obowiązek wykorzystywania pingerów na dwóch obszarach w Szwecji i w Polsce (obszar Zatoki Puckiej).

Na rzecz ochrony bałtyckiej przyrody współpracuje też Energa z Grupy ORLEN i Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego. W ramach realizowanego przez FRUG we współpracy ze Stacją Morską im. Profesora Krzysztofa Skóry Uniwersytetu Gdańskiego od kilku lat programu „Kierunek Bałtyk” prowadzone są działania na rzecz najbardziej zagrożonych gatunków występujących w Morzu Bałtyckim, w tym m.in. morświna oraz foki szarej.