Budowa elektrowni jądrowych w Polsce. Entuzjazm społeczeństwa i lekkie obawy. Co powinniśmy wiedzieć?

Starania o to, by w Polsce powstała energetyka jądrowa sięgają kilkudziesięciu lat, a ostatnia dekada to ich szczególne nasilenie. Kłopot w tym, że proces ten w każdej chwili może zostać zahamowany – za sprawą ekologów, lobbystów promujących inne rozwiązania czy też podburzanej społeczności lokalnej. Aby takie zagrożenie mogło się zmaterializować, wystarczy zaniedbać sferę edukacyjną społeczeństwa. Postanowiliśmy do tego nie dopuścić.

Jak wynika z badania opinii publicznej dotyczącego energetyki jądrowej, przeprowadzonego przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska w listopadzie 2022 r. ponad 86 proc. osób popiera budowę w Polsce elektrowni jądrowych. Tylko dziesięć procent badanych sprzeciwia się ich powstaniu. Jest zatem całkiem nieźle. Szczególnie w porównaniu do roku 2021. Wówczas poparcie dla budowy elektrowni atomowych wyrażało ok. 74 proc. ankietowanych.

Według wciąż aktualnych danych, 90 proc. osób uważa, że inwestowanie w energetykę jądrową jest dobrym sposobem na walkę ze zmianami klimatycznymi. Jeszcze więcej, bo ponad 90 proc. sądzi, że budowa w Polsce elektrowni jądrowej przyczyni się do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego kraju.

W przestrzeni medialnej pojawiają się jednak głosy sprzeciwu wobec energetyki jądrowej. Jako pretekst do straszenia atomem ludności wykorzystywane są zaniedbania, jakie doprowadziły do katastrofy w Czarnobylu (na Ukrainie, dawne ZSRR) lub stosunkowo świeże wydarzenia z japońskiej Fukushimy. Te z kolei zdążyły już przekonać Niemców do odejścia od atomu. Choć warto przypomnieć, że Republika Federalna Niemiec zajmuje obszar znacznie bezpieczniejszy pod względem aktywności sejsmicznej niż Kraj Kwitnącej Wiśni, a przecież gdyby nie siły natury, Fukushima zapewne pracowałaby bezawaryjnie.

Przyspieszenie, jakie obserwujemy w Polsce, w kwestii zmiany energetyki węglowej na atomową, ma swoje dobre i złe strony.
Dobre, bo im szybciej Polska przejdzie transformację energetyczną, tym mniejsze koszty poniesie gospodarka. Złe, bo gdyby jednak jakieś siły wstrzymały budowę elektrowni jądrowych w Polsce, to rodzime firmy, ze względu na konieczność kupowania czystej energii za granicą szybko przestałyby być konkurencyjne. Przy czym warto zauważyć, że opłaty i podatki za emisję gazów cieplarnianych wpłynęłyby na konkurencyjność biznesu w jeszcze większym stopniu niż import mocy.

Niektórym wciąż jednak może się wydawać, że wystarczy postawić w kraju nieograniczoną liczbę wiatraków, a o żaden prąd nie trzeba będzie się martwić. Przyjrzyjmy się jednak faktom.

Dr inż Andrzej Strupczewski, rzecznik ds. Energetyki Jądrowej NCBJ w Świerku (Narodowe Centrum Badań Jądrowych), a także ekspert ds. bezpieczeństwa jądrowego Komisji Europejskiej oraz Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej ma w tej kwestii jasne stanowisko.

– OZE jest bardzo potrzebne i pożyteczne, ale nie jest ani stabilne ani wystarczające, by zaspokoić potrzeby energetyczne ludności. Słońce daje obecnie Polsce jedynie 11–procent energii, jaka wynikałaby z mocy zainstalowanej, a wiatr 25 proc. – zauważa dr inż. Strupczewski.

Jak dodaje profesor NCBJ: potrzebna jest energia zapewniająca zasilanie rezerwowe. Takie wsparcie może zapewnić energia atomowa, która nie emituje żadnych zanieczyszczeń – podkreśla. Raz na rok trzeba ją jednak wyłączyć, po to, by wymienić paliwo – mówi dr inż. Strupczewski. W tym czasie powinny pracować inne elektrownie, które zapewniałyby stabilne dostawy prądu.

– Potrzebujemy zatem zestawu elektrowni. Postawienie tylko na wiatr i słońce byłoby niepewne z punktu widzenia bezpieczeństwa energetycznego kraju – podsumowuje dr inż. Strupczewski.

Ekspert ds. bezpieczeństwa jądrowego Komisji Europejskiej zwrócił uwagę na konieczność budowy zestawu elektrowni atomowych. Od kilkunastu miesięcy wiemy znacznie więcej o tym, które technologie związane z ich budową mają największe szanse pojawić się w Polsce. Czy można uznać je za bezpieczne?

– Obydwie technologie, które obecnie rozwijane są w Polsce, są nowoczesne i zaprojektowane z myślą o bezpieczeństwie – komentuje dr Aleksandra Fijałkowska z Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego.

Jak dodaje: Spółka Polskie Elektrownie Jądrowe, we współpracy z Westinghouse Electric Company, realizuje projekt budowy elektrowni jądrowej opartej na reaktorze AP1000 (Advanced Passive). – Jest to reaktor wodno-ciśnieniowy (PWR) generacji III+. Jego głównymi cechami są prostota konstrukcji oraz wysoki poziom bezpieczeństwa – mówi dr Fijałkowska.

Podobnie jak inne współczesne reaktory PWR, AP1000 wykorzystuje pasywne systemy bezpieczeństwa, co oznacza, że nie wymagają one zasilania ani nawet interwencji operatorów. W założeniu, w ciągu pierwszych 72 godzin po awarii, która wymusiła wyłączenie reaktora, reaktor ten ma być chłodzony bez wsparcia z zewnątrz, bez konieczności zasilania, użycia pomp czy nawet zaangażowania pracowników elektrowni. AP1000 to zaawansowany technologicznie, bezpieczny i sprawdzony reaktor – podkreśla ekspertka.

Drugim projektem budowy elektrowni jądrowej w Polsce jest realizacja koreańskiego reaktora generacji III+ APR1400 (Advanced Power Reactor). – Reaktor APR1400, również będący typem PWR, podobnie jak AP1000, jest dojrzałym technologicznie i bezpiecznym reaktorem – uspokaja dr Aleksandra Fijałkowska. Choć reaktory różnią się drobnymi szczegółami konstrukcyjnymi, to oba są zaprojektowane z myślą o utrzymaniu najwyższych standardów bezpieczeństwa – podkreśla naukowiec.

Budowa dużych elektrowni atomowych opartych na technologiach PWR zajmie w najbardziej optymistycznym i mało realnym wariancie dziesięć lat. Co do tego czasu? Ekspert ds. bezpieczeństwa międzynarodowego, dr Łukasz Tolak z Collegium Civitas wskazuje na małe reaktory modułowe. Jak podkreśla, mają one przede wszystkim stanowić wsparcie dla procesu obniżania emisyjności przemysłu.

– W odróżnieniu od dużych reaktorów, których budowa jest obecnie planowana w ramach programu polskiej energetyki jądrowej (reaktory AP-1000), reaktory modułowe mają stanowić w pierwszej kolejności stabilne, sterowalne źródło energii dla instalacji przemysłowych i ewentualnej produkcji cierpła systemowego – komentuje dr Tolak.

Jak sugeruje ekspert: docelowo, częściowo mogłyby zastąpić węgiel i gaz w ciepłownictwie. Jako takie – jeśli powstaną – kontynuuje dr Tolak, będą istotnym elementem krajowej transformacji energetycznej, ale ich rola w produkcji energii elektrycznej dla przysłowiowego Kowalskiego, będzie nieoczywista – mówi naukowiec.

– SMR-y nie zastąpią zatem pilnie potrzebnych, szybkich inwestycji w energetykę odnawialną i duże reaktory generacji III+, których zasadniczym zadaniem ma być zastąpienie obecnie istniejących elektrowni węglowych – podkreśla dr Tolak.

W przypadku dalszego rozwoju technologii jądrowej – o ile taki nastąpi – zakłada się wykorzystanie atomu w przemysłowej produkcji „zielonego” wodoru, który ma być w Europie następnym krokiem na ścieżce do budowy gospodarki neutralnej klimatycznie – zauważa dr Tolak. – W tym kontekście należy małe reaktory modułowe postrzegać w kategorii jednej z zeroemisyjnych technologii pomostowych prowadzących do celu, jakim jest gospodarka oparta w pełni na odnawialnych źródłach energii – mówi.

– Upraszczając, przyszłość i znaczenie małych reaktorów, w najbliższych dekadach, zależeć będzie od dwóch istotnych czynników. Po pierwsze od realności poważnego – w porównaniu do „dużych” reaktorów jądrowych – obniżenia kosztów inwestycji, i w mniejszym stopniu od kosztów produkcji energii/ciepła systemowego. Po drugie, od postępów w projektach magazynowania energii i szerzej technologii OZE – wylicza dr Tolak.

W tym drugim przypadku teoretycznie uzyskanie dojrzałości technologicznej i niskich kosztów magazynowania oznaczać będzie krótszą perspektywę wykorzystania atomu w szeroko rozumianej gospodarce zeroemisyjnej – wyjaśnia ekspert ds. bezpieczeństwa międzynarodowego. I dodaje: obserwujemy postęp w tym zakresie, ale jest on wciąż niewystarczający, co czyni projekty jądrowe atrakcyjną zeroemisyjną alternatywą dla źródeł opartych na paliwach kopalnych.

Według dr Tolaka, jest to alternatywa szczególnie atrakcyjna w kontekście coraz bardziej alarmujących raportów dotyczących zmian klimatu i negatywnych skutków z tym związanych. – Z drugiej strony, dalsze obniżenie kosztów OZE w parze z akceptowalnymi kosztowo i dojrzałymi technologicznie magazynami energii, mogą w perspektywie dwóch – trzech dekad uczynić inwestycje w atom ślepą uliczką. We wskazanym równaniu jest wciąż wiele niewiadomych, które podnoszą ryzyko inwestycji – zauważa wykładowca Collegium Civitas.

Biorąc jednak pod uwagę obecny stan wiedzy i technologii oraz stres klimatyczny, przyznać trzeba, że nie ma rozwiązań prostych. SMR–y oraz duże reaktory „elektryczne”, wydają się w tym przypadku racjonalnym, choć ryzykownym kierunkiem – podsumowuje dr Tolak.