Bartosz Kędzierski: Bezwzględne dożywocie narusza prawa człowieka

Sejm przyjął nowelizację Kodeksu karnego, która m.in. wprowadza elastyczny wymiar kar: od miesiąca do 30 lat pozbawienia wolności oraz bezwzględnego dożywocia. Nowelizacja likwiduje osobną karę 25 lat więzienia. Jakie są wady, a jakie zalety zmian?

Nowelizacja jest bardzo obszerna. Uwagę opinii publicznej zwróciły przede wszystkim zapisy odnoszące się do tzw. przestępstw pedofilskich. Zagadnienie to stanowi tylko jedno z wielu istotnych. Ustawa dotyka przecież przestępczości gospodarczej, kryminalnej itd. Ustawodawca po raz kolejny w ostatnich latach modyfikuje część ogólną Kodeksu karnego i nie są to zmiany kosmetyczne, wpisuje się w politykę zaostrzania odpowiedzialności karnej, i to zaostrzania dosyć radykalnego. Można tu wskazać np. działalność na szkodę spółki, gdzie szkoda wyrządzona podmiotowi przekracza 5 mln zł. Kara za ten czyn wynosi od 5 do 25 lat. Mamy więc do czynienia ze zbrodnią. Izolacja penitencjarna sprawców przestępstw gospodarczych, przy jednoczesnym koszcie wykonania kary pozbawienia wolności na poziomie 3,5-4 tys. zł za miesiąc, wydaje się ekonomicznie niecelowa. Niemniej należy również dostrzegać pozytywy nowelizacji, jak np. karalność przygotowania do zbrodni zabójstwa.

Jak pan ocenia zaostrzenie kar za pedofilię? Na przykład za zgwałcenie dziecka może grozić dożywocie.

Dostrzegalny brak skuteczności organów państwa w walce z tzw. przestępczością pedofilską wymaga reakcji. Ale spór budzi forma tej reakcji. Rozwiązania w tym przypadku są trzy: zmiana obowiązujących przepisów, zmiana praktyki postępowania przez organy wymiaru sprawiedliwości karnej, a także modyfikacja przepisów oraz polityka ukierunkowana na zmianę postępowania przez organy państwa. Moim zdaniem, trzecie rozwiązanie jest najlepsze - bo sama zmiana przepisów nic tu nie da. W ustawie można zapisać wszystko. Pytanie, jak zareaguje praktyka. Przypomnijmy los tzw. kastracji farmakologicznej. Wprowadziliśmy do systemu karnego przepisy bez refleksji nad możliwością ich faktycznej realizacji.

Rzecznik praw obywatelskich uważa, że niektóre zmiany wprowadzone do kodeksu są sprzeczne ze standardami ochrony praw człowieka. Czy RPO ma rację?

RPO ma rację co do kary dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości ubiegania się o warunkowe, przedterminowe zwolnienie. Pozostawiając na uboczu spory natury politycznej, odwołać trzeba się do orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Trybunał uznaje bowiem taki środek za naruszający art. 3 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Wskazuje, że brak możliwości ubiegania się o przedterminowe zwolnienie jest nieludzkie. Zapis ten może zostać uznany za systemowo sprzeczny z uwagi na treść przepisu art. 3 Kodeksu karnego, mającego swoje źródło w Konstytucji RP, więc przepisu współkształtującego zasadę humanitaryzmu.

Krakowski Instytut Prawa Karnego stwierdził, że nowelizacja zawiera wiele błędów. Ministerstwo Sprawiedliwości zapowiedziało pozew przeciwko instytutowi. Jak pan to ocenia?

To budzi kontrowersje. Krytyka środowiska naukowego pod adresem ustawodawcy jest czymś powszechnym. Czasami okazywała się słuszna, czasami wręcz przeciwnie. W tej dyskusji martwi mnie brak uwzględniania wyników badań empirycznych, i dotyczy to każdej siły politycznej, od prawej do lewej strony. W dużej części świata zachodniego istotne zmiany systemu karnego poprzedzają badania, programy pilotażowe, ewaluacje. To od wyników tych prac uzależnione jest funkcjonowanie nowych instytucji. Polityka kryminalna ukierunkowana jedynie na zwiększanie ustawowego wymiaru kary może okazać się mało efektywna.

Przegląd najważniejszych wydarzeń ostatnich dni: