Wystawa IPN na 40-lecie narodzin niezależnego ruchu chłopskiego: TU rodziła się Solidarność Rolników

Ekspozycja będzie prezentowana od 21 kwietnia do 5 maja 2021 r. na placu nad rzeką Tugą między Żuławskim Ośrodkiem Kultury a Żuławskim Parkiem Historycznym w Nowym Dworze Gdańskim. W środę [21.04.2021] podczas otwarcia zaprezentują ją prof. Mirosław Golon, dyrektor IPN Gdańsk wraz z przedstawicielem lokalnych władz. Autorem części regionalnej wystawy jest Krzysztof Drażba.

Jak rodziła się rolnicza „Solidarność”?

Chłopski opór przeciwko komunistycznym rządom, wyrażający się poparciem dla Polskiego Stronnictwa Ludowego w latach 1945-1947 i sprzeciwem wobec kolektywizacji (PRL była jedynym państwem w sowieckim bloku, w którym nie udało się jej przeprowadzić) stanowił istotny element tradycji polskiej wsi. Wspieranie przez rządy PZPR niewydolnej własności państwowej i „spółdzielczej”, liczne absurdy gospodarcze i administracyjne uderzały w interesy rolników, w rękach których było 80 proc. ziemi. Niezadowolenie powiększył jeszcze kryzys gospodarczy drugiej połowy lat 70. XX wieku.

W takiej atmosferze rodziły się inicjatywy opozycyjne na wsi. Powstał m.in. Tymczasowy Komitet Niezależnego Związku Zawodowego Rolników. W grudniu 1980 r. rolnicy z Bieszczad rozpoczęli strajk okupacyjny w Ustrzykach Dolnych. Domagali się m.in. rejestracji NSZZ Rolników „Solidarność Wiejska” oraz spełnienia lokalnych postulatów. Mimo pacyfikacji przez milicję był on kontynuowany wspólnie z protestującymi w Rzeszowie.

Chłopskie postulaty obejmowały całokształt życia na wsi, m.in. swobodę gospodarki ziemią, odsunięcie PZPR i ZSL od wpływu na decyzje administracyjne, naukę religii i wolność praktyk religijnych, nieutrudnianie budowy świątyń, a także odkłamanie historii.

Poparcia rolniczemu strajkowi udzieliła NSZZ „Solidarność” oraz Kościół. Władze zostały zmuszone do rozmów i 19 lutego 1981 r. podpisano porozumienie w Rzeszowie, a 20 lutego w Ustrzykach Dolnych. Były one dla wsi odpowiednikiem Porozumień Sierpniowych 1980 r.

Rolnicza „Solidarność” na Pomorzu Gdańskim i Środkowym

Od czasu przejęcia w 1947 r. przez komunistów kontroli nad niezależnym ruchem chłopskim skupionym wokół PSL Stanisława Mikołajczyka aż do lata 1980 r. rolnicy Pomorza Gdańskiego i Środkowego nie stworzyli zorganizowanych form oporu i obrony własnych interesów. Dopiero sierpniowy strajk w Stoczni Gdańskiej zmotywował ich do aktywniejszych działań. Gospodarze z północnych Kaszub i Żuław dostarczali żywność dla protestujących robotników. Wraz z nią przekazali MKS-owi listę 24 postulatów mieszkańców wsi, wśród których było żądanie powołania niezależnego od władz związku zawodowego. Chłopi w całym regionie aktywnie włączyli się też w działalność powstających niezależnych organizacji rolniczych.

Niezależne związki zawodowe rolników na Pomorzu zaczęły powstawać jesienią 1980 r. jako lokalne struktury, nielegalnych wówczas, organizacji ogólnopolskich. W woj. gdańskim i słupskim, gdzie pierwsze koła zawiązano w gminie Postomino, działano w ramach NSZZ Rolników „Solidarność Wiejska”.
Natomiast w woj. elbląskim pierwszy formalny zjazd odbył się w Gronowie Elbląskim w ramach struktur NSZZ Rolników „Solidarność Chłopska”. Zimą na przełomie lat 1980/1981 w regionie powstały zarządy wojewódzkie tych organizacji, a ich liczebność sukcesywnie wzrastała. W tym czasie lokalni działacze z Pomorza wspierali też ogólnopolskie akcje strajkowe w Ustrzykach Dolnych, Rzeszowie oraz Bydgoszczy.

Po zjednoczeniu niezależnego ruchu chłopskiego i rejestracji NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność” od maja 1981 r. nastąpiła rozbudowa struktur związku na Pomorzu, które w woj. elbląskim i słupskim osiągnęły liczebność ponad 3 tys. członków. Śmielej upominano się o realizację rolniczych postulatów, nierespektowanych przez władzę, mimo zawartych porozumień. Na tym tle dochodziło do ogólnopolskich akcji protestacyjnych i strajków, których lokalne odsłony miały miejsce także na Pomorzu (m.in. w sprawie podziału wpływów z Funduszu Rozwoju Rolnictwa czy obowiązkowych ubezpieczeń gospodarstw). Prężny rozwój ruchu chłopskiego został przerwany 13 grudnia 1981 r. wraz z wprowadzeniem stanu wojennego, podczas którego w regionie internowano 9 członków rolniczej „Solidarności”.