Wojna się skończyła, ale rozpoczął się nowy koszmar [ZDJĘCIA]

W wyniku zatrzymania niemieckiego natarcia na Stalingrad, losy II wojny światowej zaczęły się przechylać w stronę Wielkiej Koalicji, której trzon stanowiły wojska USA, Wielkiej Brytanii o Związku Radzieckiego. Na wschodnim froncie Armia Czerwona sukcesywnie od 1943 roku przejmowała kolejne ziemie wydarte niemieckim okupantom. Żołnierze radzieckiego wojska już w 1944 roku zajęli wschodnie rubieże Polski, a na początku 1945 roku ich łupem padły północne rejony naszego kraju.

Armia Czerwona dyktuje warunki

Kościerzyna oraz Skarszewy zostały zajęte przez Armię Czerwoną dokładnie 8 marca 1945 roku. W tym miejscu należy zaznaczyć, że w efekcie przejścia frontu, nasze miasto nie ucierpiało, oczywiście pod względem zniszczeń, zbyt mocno. Nie oznaczało to jednak, że mieszkańcy kaszubskiej ziemi mogli spać spokojnie. Wkrótce wielu z nich miało się przekonać, że niemiecka okupacja została zastąpiona inną formą zniewolenia. Od pierwszych dni pojawienia się w mieście czerwonoarmistów, dochodziło do aktów grabieży, dewastacji, a także gwałtów na miejscowych kobietach. Na tym jednak nie koniec. W efekcie działań operacyjnych NKWD oraz jednostek kontrwywiadu Smiersz, wielu mieszkańców przeżyło kolejny koszmar. Według oficjalnych źródeł, w pierwszej połowie 1945 roku z naszych okolic deportowano w głąb ZSRR ok. 700 osób. Wielu z nich poniosło śmierć. Część z nich zmarło jeszcze na polskiej ziemi, inni natomiast zmarli na nieludzkiej ziemi, o której pisał m.in. Gustaw Herling-Grudziński. Przykładem mogą być następujące osoby: Bernard Bonin z Lubania (śmierć w obozie NKWD w Ciechanowie), Józef Brandtz Kalisza (śmierć w więzieniu NKWD w Grudziądzu), Leon Chrapkowski z Kościerzyny (śmierć na Uralu), Paweł Gruchała z Wielkiego Klincza (śmierć na Uralu), Leon Kotlewski z Nowego Barkoczyna ( śmierć w Czelabińsku).

Jak podkreślają historycy, główną przyczyną śmierci deportowanych osób były przede wszystkim choroby zakaźne oraz niedożywienie. Mieszkańcy powiatu kościerskiego byli wywożeni głównie do obozów w Czelabińsku, Kopiejsku, Biełorecku. Aresztowania obywateli z naszego powiatu rozpoczęły się już na początku marca 1945 roku. Trzeba wspomnieć, że większość wywożonych osób była rolnikami, wykwalifikowanymi robotnikami, rzemieślnikami. Nie brakowało również kolejarzy oraz urzędników. Aresztowania, które miały przede wszystkim charakter polityczny, miały miejsce w kościerskim regionie jeszcze w drugiej połowie 1945 roku.

Nowe ośrodki władzy

Jeśli chodzi o powstawanie nowych ośrodków władzy, na zajętych przez wojska radzieckie ziemiach, to ich trzon stanowiły radzieckie komendantury wojskowe. Tak było również w Kościerzynie. Siedzibą komendantury był budynek magistratu. Przedstawicielem polskiej administracji był Zarząd Miejski, na czele którego stał Aleksander Jakubowski. Jednak najważniejszym ośrodkiem polskiej władzy było Starostwo Powiatowe, na czele którego stał Witold Pawłowski. Podkreślić należy, że obydwa ośrodki były całkowicie zależne od radzieckich władz. Ważną rolę odrywał również Tymczasowy Komitet Obywatelski, którego przewodniczącym został Jan Bociański. Do jego najważniejszych zadań, w początkowym okresie działalności, należało m.in. zatwierdzanie dziennych norm żywnościowych, przygotowanie lokali na rzecz polskiego wojska, a także wyznaczenie zarządców najważniejszych przedsiębiorstw.

W marcu 1945 roku do Kościerzyny przybywają grupy polskich oficerów polityczno-wychowawczych, których głównym celem było stworzenie struktur Polskiej Partii Robotniczej, a także przeprowadzenie reformy rolnej. Dwa miesiące później uruchomiono też pierwsze placówki służby zdrowia, a funkcję powiatowego lekarza objął dr Franciszek Borzyszkowski. Dodać należy, że wkrótce do Kościerzyny powrócili inni lekarze tacy jak Jan Lemańczyk i Edmund Podlaszewski.
Pod koniec marca 1945 roku powołano do życia Powiatową Radę Narodową, a w gminach, Gminne Rady Narodowe, które pełniły funkcję organów uchwałodawczych. W skład tej pierwszej weszli przedstawiciele Polskiej Partii Robotniczej, Polskiej Partii Socjalistycznej oraz Stronnictwa Ludowego. Natomiast przewodniczącym PRN został Franciszek Marchewicz. W tym samym czasie w Kościerzynie powstała Miejska Rada Narodowa, której przewodniczącym został Józef Tkaczyk. Jedną z najważniejszych decyzji, która została podjęta przez wspomnianą instytucję, było powołanie burmistrza, którym pozostał Antoni Jakubowski z PPS.

Autor artykuły korzystał z publikacji Mirosława Golona "Deportacje mieszkańców Kościerzyny i powiatu kościerskiego do ZSRR w 1945 roku i początkowy okres działalności nowych władz".

Zdjęcia pochodzą ze zbiorów Muzeum Ziemi Kościerskiej