Wirusy-zombie, syberyjska dżuma, prehistoryczne choroby. Tajemnice wiecznej zmarzliny Syberii

Próbki wiecznej zmarzliny zostały pobrane jeszcze w czasach, gdy rozwijała się współpraca naukowa między Francją a Rosją: w latach 2011-2016. Wiecznej zmarzliny na Ziemi jest (jeszcze) bardzo dużo i nie da się zbadać wszystkiego, dlatego naukowcy z Francji, Rosji i Niemiec, pod kierownictwem Jean-Michela Claverie wybrali ciekawsze miejsca. W jednej ze znalezionych próbek lodu znajdowała się kępa włosów mamuta, w innej martwy wilk sprzed 20 000 lat. W jego jelitach zaś bakterie, grzyby, wirusy.

Lata mozolnych badań pozwoliły na koniec ogłosić, że zespół Claverie wyodrębnił pandorawirusa i 12 innych prehistorycznych wirusów wyizolowanych z siedmiu różnych próbek syberyjskiej wiecznej zmarzliny z Jakucji. Najstarszy z nich ma 48,5 tys. lat, a najmłodszy szacowany jest na 27 tys. lat. Znaleziono je w lodzie o głębokości do 16 metrów.

Naukowcy ustalili, że kiedy te wirusy są uwalniane i rozmrażane, stwarzają zagrożenie dla żyjących organizmów, nawet zabójcze – póki co, wiadomo, że na pewno dla ameb, na których testowano „wirusy-zombie”.

Ancza Baranowa, biolog z George Mason University (USA), mówi, że wirusy, które zostały znalezione w próbkach lodu są "naprawdę gigantyczne" i w rezultacie zostały ochrzczone "wirusami Pandory", co jest odniesieniem do postaci z mitologii greckiej, która otworzyła pudełko i wypuściła na świat wszystkie nieszczęścia.

Poszczególne wirusy, które do tej pory znaleziono w topniejącej zmarzlinie, nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla ludzi, ale mogą stać się zabójczo groźne korzystając z „pośrednika”. Ze względu na swoje rozmiary pandorawirus nie będzie w stanie przeniknąć do ludzkich komórek. Szkody mogą wyrządzić zakażone przez niego ameby, które powoduje ciężką postać zapalenia opon mózgowych.

Z powodu ocieplenia klimatu rozmarzająca wieczna zmarzlina uwalnia materię organiczną zamrożoną na okres do miliona lat, której większość rozkłada się na dwutlenek węgla i metan, co jeszcze bardziej potęguje efekt cieplarniany. Część tej materii organicznej składa się również z odrodzonych mikrobów komórkowych, a także wirusów, które pozostawały uśpione od czasów prehistorycznych. „O ile literatura obfituje w opisy bogatego i różnorodnego mikrobiomu prokariotycznego występującego w wiecznej zmarzlinie, to od czasu dwóch oryginalnych badań opisujących pithovirusa (w 2014 r.) i moliwirusa (w 2015 r.) nie ukazało się żadne dodatkowe doniesienie o "żywych" wirusach. To błędnie sugeruje, że takie zdarzenia są rzadkie i że "wirusy zombie" nie stanowią zagrożenia dla zdrowia publicznego” – czytamy w opublikowanym niedawno raporcie naukowców.

Rozmarzająca wieczna zmarzlina otwiera wrota dla innych patogenów. Baranowa zwraca uwagę, że zdarza się również, iż niektóre bakterie mogą pozostawać w stanie pasywnym w wiecznej zmarzlinie, a następnie powracać do życia. Jako przykład podaje przypadek reniferów, które kilkaset lat temu zabiła tzw. syberyjska dżuma, a od tamtego czasu są zamknięte w lodzie. To też są poważne zagrożenia.

Wąglik to ostra choroba zakaźna zwierząt i ludzi, przenosi się ze zwierzęcia na człowieka np. przez kontakt z zakażoną krwią lub przez zjedzenie mięsa. Leczoną antybiotykami chorobę wywołuje pałeczka bakterii Bacillus anthracis. W Rosji choroba ta znana jest jako „syberyjska dżuma” - od charakterystycznych symptomów. Jej ognisko pojawiło się w 2016 roku na Półwyspie Jamalskim, dziesiątkując populację reniferów i zagrażając ludziom. Po tym, jak wąglik zabił ponad 2,3 tys. reniferów, władze zarządziły ewakuację ich hodowców z rodzinami i objęły kwarantanną zagrożony obszar. Ponad sto osób trafiło na obserwację do szpitala. Zachorowała co czwarta. Dwunastoletni chłopiec zmarł.

Skąd wziął się wąglik na Jamale? Przyczyną wybuchu epidemii stało się niezwykle ciepłe lato. Przez miesiąc na półwyspie panowały nadzwyczajne upały, sięgające 35 stopni C. Odtajały znajdujące się wcześniej pod wieczną zmarzliną miejsca, gdzie gromadzono szczątki hodowanych zwierząt. To spowodowało uaktywnienie się bakterii. Miejsca te są słabo zbadane, o lokalizacji części z nich ludzie mogą nie wiedzieć, tymczasem wciąż stanowią one zagrożenie, bo bakteria wąglika może przetrwać setki lat.

W całej Rosji są tysiące takich miejsc, wiele na Dalekiej Północy. Ludzie unikają ich, ale – co naturalne – z biegiem lat, zapominają. Tymczasem w syberyjskiej tundrze kryje się nie tylko wąglik. Co gorsza, jeśli kiedyś epidemie wygasały szybko i nie obejmowały większego obszaru z racji na odizolowanie takich miejsc, to dziś ryzyko rozprzestrzenienia się zarazy jest nieporównanie większe.

Rośnie także prawdopodobieństwo pojawienia się na powierzchni ziemi, wraz z resztkami mamutów i innych zwierząt z tamtego okresu, tak zwanych paleopatogenów. Wywołujących choroby, o jakich współczesna ludzkość nie ma pojęcia. Regionem, gdzie znajduje się ogromna ilość szczątków mamuciej fauny, jest nie tylko Jakucja, ale też Jamał. Kilka lat temu rosyjscy naukowcy zbadali szczątki dwóch mamutów sprzed 20 tys. lat i znaleźli w nich kultury bakterii, które można ożywić.