Ponad 80 tysięcy osób rocznie w Polsce umiera z powodu palenia papierosów. 35. rocznica Światowego Dnia Bez Papierosa

Pomysłodawcą Dnia bez Papierosa jest Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), a symbolem - kwiaty w popielniczkach. Co roku 31 maja, WHO alarmuje o papierosowej epidemii i wskazuje, które regiony i kraje najgorzej sobie z nią radzą.

Obecnie na świecie papierosy pali 1,3 miliarda osób (22 procent całej populacji), z czego 209 milionów osób w Europie (tu odsetek wynosi aż 28 procent) - wynika z raportu WHO European Tobacco Use.

ZOBACZ TEŻ: Palisz w aucie? Zobacz, jakie to może mieć konsekwencje!

"Papierosowy" problem ma cała Europa, ale Polska na jej tle, nie wypada najlepiej - nad Wisłą papierosy pali 24 procent dorosłych, mamy też wyższy od europejskiego odsetek palących kobiet - 21 procent, wobec 18 procent kobiet w skali Europy. Oznacza to, że w naszym kraju pali ok. 3 milionów kobiet i ok. 5 milionów mężczyzn. I niestety - co także pokazują dane - od blisko 10 lat liczba palaczy w Polsce oscyluje wokół względnie tych samych poziomów.

Warto zaznaczyć, że wspomniany raport uwzględnia tylko i wyłącznie osoby pełnoletnie.

W Polsce z powodu palenia papierosów co roku umiera średnio około 81 tysięcy osób. 1 na 5 wszystkich zgonów lekarze przypisują paleniu, zarówno czynnemu jak i biernemu.

Tymczasem, jak wynika z danych Komisji Europejskiej z 2021 roku (za Eurobarometr) - tylko 12 procent palaczy w Polsce zadeklarowało rzucenie nałogu. To jeden z trzech najniższych wskaźników w Unii Europejskiej – gorszy raportowały tylko Węgry i Rumunia.

Zakaz palenia na balkonach! Sprawdź, kiedy grozi kara i czy palenie na balkonie jest legalne? Mandat za palenie na balkonie w Polsce

Zgodnie z Mapą Potrzeb Zdrowotnych 2022 - 2026 opracowaną przez Ministerstwo Zdrowia, palenie papierosów jest dzisiaj najważniejszym czynnikiem utraty lat życia w zdrowiu i jest wskazywane jako największe zagrożenie dla polskiego zdrowia publicznego.

Tak zwany wskaźnik DALY, który wyraża te straty, w ostatnich dziesięciu latach zmniejszył się zaledwie o -1,22 procenta - Tak niski wynik wskazuje więc na fiasko walki z papierosami w Polsce - alarmują eksperci i wskazują, że gdyby wyeliminować dym papierosowy z życia publicznego, 9 na 10 przypadków raka płuc udałoby się wyeliminować.

Według danych Eurostatu w Polsce mamy prawie najtańsze papierosy w całej UE: średnia cena paczki to 14,74 złotych, taniej jest tylko w Bułgarii. W dodatku sprzedaż zamiast maleć rośnie - w pierwszym kwartale 2022 roku firmy tytoniowe sprzedały aż 11,4 miliarda sztuk papierosów, to o 12,5 procent więcej niż w tym samy okresie ubiegłego roku.

Łącznie palenie papierosów kosztuje Polskę ponad 33 miliardy złotych rocznie, a wpływy z akcyzy nie pokrywają kosztów medycznych, społecznych i gospodarczych. Ministerstwo Finansów zarabia na nich ponad 22 miliardy złotych, ale koszty leczenia palaczy resort zdrowia szacuje na zaledwie 4 miliardy złotych mniej. Do tego dochodzą koszty gospodarcze (np. choroby pracowników, absencja w pracy) w wysokości 15 miliardów złotych rocznie.

O ile jednak Ministerstwo Finansów zaprezentowało mapę akcyzową na kolejne lata, zwiększającą podatki od wyrobów tytoniowych i realizującą również cele zdrowotne, o tyle Ministerstwo Zdrowia nie przedstawiło żadnego dokumentu, który byłby przykładem na kompleksową strategię polskiej polityki antypapierosowej.

Wcześniej pisaliśmy: Nikotyna niszczy nie tylko zdrowie, ale też wygląd! Jak rzucić palenie? Poznaj skutki palenia papierosów, a łatwiej pozbędziesz się nałogu

Przez ostatnie lata nie udało się zrealizować nic w tym zakresie, choć o apelował o to m.in. samorząd lekarski. Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej w grudniu 2021 roku pochwaliło więc politykę wyższych cen papierosów, ale zwróciło się do Ministra Zdrowia o stworzenie podobnej mapy walki z tym nałogiem.

Według Naczelnej Rady Lekarskiej „walki nie da się wygrać bez elementów takich jak: skuteczna praktyka zniechęcania nieletnich, podniesienie wieku kupujących, ujednolicenie opakowań papierosów, wprowadzenie zaawansowanych terapii antynikotynowych i przyjęcie, podobnie jak we wcześniejszych latach w przypadku alkoholu i narkotyków, strategii redukcji szkód”.

Póki co apel pozostał na papierze. I jak na razie trudno w Polsce mówić o jakiejkolwiek profilaktycznej polityce, skoro zaledwie 1 procent lekarzy Podstawowej Opieki Zdrowotnej leczy nikotynizm, a w kraju działają zaledwie 3 specjalistyczne poradnie rzucania palenia (Gdańsk, Warszawa, Kraków), z których usług korzysta rocznie zaledwie ok. 800 pacjentów.

To kropla w morzu potrzeb, tym bardziej że Ministerstwo Zdrowia nie przewiduje nawet refundacji jakichkolwiek leków wspierających walkę z nałogiem. Co ciekawe według zapowiedzi rządzących Polska do 2030 roku chce być krajem wolnym od tytoniu. Co można zrobić?

Na świecie dominują dwie strategie rzucania palenia. Pierwsza „end game” („koniec gry”) polega na forsowaniu całkowitej abstynencji poprzez stosowanie polityk prohibicyjnych, zakazujących lub utrudniających korzystanie wyrobów nikotynowych („quit or die” – „rzuć lub umieraj”).

Druga to strategia „harm reduction” („redukcja szkód”) – polega na ograniczaniu zdrowotnych następstw palenia u osób, które pomimo prób nie odnoszą sukcesu w rzucaniu, np. stosuje się tzw. substytucyjną terapię nikotynową. Najczęściej są to tzw. bezdymne inhalatory nikotyny, w których nie ma ciał smolistych, a liczba i stężenia trujących toksyn i związków rakotwórczych są kilkudziesięciokrotnie niższe niż w dymie z papierosa.

Najdokładniej przebadanymi medycznie produktami są tu obecnie systemy podgrzewania tytoniu THS 2.2, komercyjnie znane jako IQOS. W ich przypadku istnieje największa liczba zweryfikowanych przez niezależne ośrodki naukowe i innych badaczy. Ostatnio Międzynarodowe Stowarzyszenie Ograniczania Palenia i Redukcji Szkód (SCOHRE,) - 40 lekarzy i naukowców z 21 państw (w tym z Polski) wezwało rządzących do wdrażania nowych regulacji wspierających programy redukcji szkód, w tym z użyciem certyfikowanych podgrzewaczy i e-papierosów.

Dobrym przykładem są w zwalczaniu papierosów są Czechy, gdzie podobnie jak w Polsce co piąty zgon w skali roku przypisuje się paleniu papierosów. W odróżnieniu od Polski, czeski resort zdrowia zdecydował, że będzie oficjalnie wspierać, promować i rozwijać programy redukcji szkód. Vlastimil Válek, minister zdrowia Czech przyznał, że włączy je do priorytetów politycznych czeskiej prezydencji w UE. Chodzi głównie o tworzenie zachęt do korzystania z mniej szkodliwych wyrobów z nikotyną, wobec których Czesi będą już stosować odmienne regulacje prawne, m.in. tytoń do podgrzewania pozostanie obciążony mniejszymi podatkami, niż tradycyjne papierosy.

Kolejnym przykładem są Stany Zjednoczone. Tam Agencja ds. Żywności i Leków Stanów Zjednoczonych (U.S. Food and Drug Administration, FDA) po 4 latach analizy badań naukowych autoryzowała system podgrzewający tytoń IQOS jako pierwsze i jedyne jak dotąd urządzenie alternatywne dla papierosów o profilu zmodyfikowanego ryzyka, „właściwe dla promocji zdrowia publicznego”. Według Agencji palacze, przechodząc z papierosów na system podgrzewający tytoń, ograniczają w ten sposób narażenie na substancje szkodliwe dla nich i dla osób postronnych, co więcej jest to właściwa strategia z punktu widzenia promocji zdrowia publicznego.

ZOBACZ TEŻ: Dlaczego warto rzucić palenie? Rezygnacja z tytoniu to nie tylko zmniejszone ryzyko raka płuc, ale również lepsza kondycja i zdrowsza skóra

Podobne rekomendacje ma Wielka Brytania, Włochy i kilka innych państw na świecie. W Holandii jedna z agend ministerstwa zdrowia przeprowadziła badania toksykologiczne i oceniła, że zastąpienie przez palaczy papierosów podgrzewaniem tytoniu wiąże się nawet z 25-krotnie niższą szkodliwością niż 8 substancji zawartych w dymie.

Konkretne działania dzieją się na forum Parlamentu Europejskiego, który jako pierwszy organ ustawodawczy na świecie, w pewnym ograniczonym zakresie (walka z nowotworami) widzi miejsce dla programów redukcji szkód i dla alternatyw do papierosów. PE wezwał Komisję Europejską do naukowej oceny nikotynowych substytutów papierosów.

Biorąc pod uwagę obraz polskiej walki z papierosami w ostatniej dekadzie: brak pozytywnego wpływu na zmianę postaw prozdrowotnych u palaczy i niską skuteczności rządzących kilku rządów wstecz – wydaje się zasadne, by Ministerstwo Zdrowia podjęło dyskusję na temat włączenia redukcji szkód do walki z papierosami w Polsce.

31 maja 2022 roku. 35. rocznica wprowadzenia Światowego Dnia Bez Papierosa. Czy może być lepszy powód do tego, żeby na stałe zrezygnować z nałogu, który znacząco wpływa nie tylko na domowy budżet, ale również na zdrowie zarówno aktywnego, jak i biernego palacza?