- Wisła jest największą rzeką w Polsce i jedną z największych rzek zlewiska Morza Bałtyckiego - powiedział prof. Majewski. - Jej dorzecze obejmuje 54 procent powierzchni naszego kraju. Powoduje to, że Wisła ma bardzo istotne znaczenie społeczne i gospodarcze. W XVII i w początkach XVIII wieku była ona najbardziej użeglownioną rzeką Europy. Rocznie spływało nią do portu w Gdańsku, mimo bardzo prymitywnych środków transportu, ponad ćwierć miliona ton surowców i gotowych towarów. Zachęcam wszystkich do odwiedzenia Muzeum Wisły w Tczewie, w którym można zapoznać się z dziejami żeglugi wiślanej. Rzeka, uchodząc do morza, przepływa przez Żuławy stanowiące jeden procent jej dorzecza. Jest to nieduży obszar, ale niezwykle ważny gospodarczo. Jego powierzchnia wynosi około 1 700 kilometrów kwadratowych, z czego 450 kilometrów kwadratowych stanowią tereny depresyjne, położone poniżej poziomu morza.
Żuławy powstawały przez setki lat, początkowo w wyniku procesów naturalnych, a później - także działalności człowieka. Prawie do końca XIX stulecia ujście Wisły było zupełnie inne od dzisiejszego. Część wód tej rzeki odpływała Nogatem, odchodzącym od koryta Wisły w rejonie Białej Góry do Zalewu Wiślanego. Następnie rozdzielała się ona na Wisłę Gdańską wpływającą do Zatoki Gdańskiej w rejonie Wisłoujścia i na Szkarpawę uchodzącą do Zalewu Wiślanego. Ten skomplikowany układ hydrograficzny delty wiślanej sprzyjał powstawaniu w okresach zimowych zatorów lodowych powodujących występowanie na Żuławach powodzi, regularnie co trzy lub cztery lata.
W XIX wieku największe powodzie odnotowano na obszarze przyległym do delty Wisły w roku 1829, 1840, 1855 i 1888. Spowodowały one ogromne straty ekonomiczne i społeczne. W 1829 roku w około 75 procentach zalany został Gdańsk, a na niektórych jego kwartałach poziom wody sięgał pierwszego piętra. W 1840 roku na Wiśle Gdańskiej utworzył się zator lodowy, który spowodował przerwanie przez spiętrzone wody pasa wydm w rejonie wsi Górki i powstanie nowego ujścia do morza (obecnie Wisła Śmiała). Powtarzające się powodzie, a szczególnie katastrofalna w roku 1888, w końcu skłoniły władze pruskie do podjęcia decyzji o zbudowaniu sztucznego i bezpośredniego jej ujściowego odcinka do Zatoki Gdańskiej (obecnie Przekop Wisły).
Prof. Majewski przypomniał, że Wisła płynie z południa na północ.
W rezultacie wiosną lody na odcinkach górnym i środkowym rzeki ruszają, a na dolnym jeszcze ją skuwają. Przekop miał zmniejszyć zagrożenie powodzią zatorową, umożliwiając swobodne spływanie do morza lodu i wezbranych wód Wisły. W XIX stuleciu opracowano wiele projektów przekopu. Jeden z nich wykonali w 1877 roku Alsen i Fahl. Projekt ten zrealizowano w latach 1891 - 1895, budując kanał o długości 7,1 km prowadzący od Przegaliny do Zatoki Gdańskiej. Jednocześnie od przekopu odcięto śluzami i wrotami przeciwpowodziowymi koryta Wisły Gdańskiej (obecnie Martwa Wisła), Szkarpawy i Nogatu. Zmieniono też przebieg wałów przeciwpowodziowych.
Zbudowanie Przekopu Wisły skróciło bieg rzeki o około 10 km, a w rezultacie zwiększyło spadek jej końcowego odcinka. Natomiast zmniejszyła się powierzchnia dorzecza Wisły, od której odcięto zlewnię Motławy z jej dopływami. Istotną zmianę stanowiło tworzenie się stożka usypowego, powiększanego przez niesione i odkładane przez wody Wisły rumowisko. Od momentu przekopania nowego ujścia linia brzegowa w jego rejonie odsunęła się o około 3 km w stronę morza.
Według prof. Majewskiego, zbudowanie Przekopu Wisły było bardzo ważnym i śmiałym przedsięwzięciem hydrotechnicznym. Zabezpieczyło ono Żuławy przed niebezpiecznymi powodziami, a tym samym pozwala na unikanie ogromnych strat materialnych, społecznych i ekologicznych. Rozmiar prac budowlanych i krótki czas ich wykonania mogą budzić uznanie. Należy zaznaczyć, że takie roboty hydrotechniczne jak usypanie wałów przeciwpowodziowych i zbudowanie śluz w Przegalinie, Gdańskiej Głowie i Białej Górze nastąpiło w późniejszych latach, zgodnie z przygotowanymi wcześniej projektami.
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
