Po drugie: Autostrada wodna na Wiśle. Do Wisły, wbrew obawom, wracają rzadkie zwierzęta

Minogi stały się znane dzięki polskiej filmowej komedii obyczajowej z 1959 roku „Cafe pod minogą”. Nakręcono ją na podstawie powieści Stefana Wiecha. W restauracji III kategorii z wyszynkiem, prowadzonej przez Konstantego Aniołka, oferowano zakąskę w postaci minogów w sosie musztardowym. W filmie grali różne role tak znani dawniej aktorzy, jak Adolf Dymsza, Jerzy Duszyński czy Hanka Bielicka.

Niegdyś minogi rzeczne były masowo poławiane w Wiśle. Ceniono je za smak, tłustość mięsa i brak ości. Ich wnętrzności ograniczone są do gonady - męskiej lub żeńskiej i bardzo cienkiego przewodu pokarmowego, ulegającego zanikowi w okresie wędrówki na tarło. Minogi wpływające do rzek na tarło miały długość od 35 do 40 cm i masę ciała około 100 g.

W ubiegłym wieku minogi zaczęły znikać z naszej największej rzeki i pozostałych cieków. Według prof. Kujawy, przyczyny tego stanowią zanieczyszczenie wody, w tym obecnych w niej detergentów; przyducha, czyli niedostatek tlenu; oczyszczanie z mułu rzek i kanałów melioracyjnych, w którym bytują larwy minoga oraz przegradzające cieki stopnie wodne, jazy czy zastawki bez drożnych przepławek, uniemożliwia wędrówkę minogów na tarło.

- Minogi są gatunkiem organizmów wodnych zaliczanych do bezustowców krągłoustnych, czy też smoczkoustych, żyjących na pograniczu dwóch środowisk - słodkowodnego i morskiego - mówi prof. Kujawa. - Nie mają one, tak jak ryby, skrzeli, ale oddychają tlenem rozpuszczonym w wodzie, wykorzystując po 7 woreczków skrzelowych znajdujących po każdej stronie ciała. Obły i wydłużony kształt minogów upodobnia je do węgorzy.

Powoduje to, że czasami oferuje się ich większe okazy jako jako te cenione gatunki ryb. Minogi występują w Przekopie Wisły, ujściowym odcinku Wisły do Bałtyku, Zalewie Wiślanym i w rzece Pasłęce oraz w mniejszej liczbie - w innych rzekach uchodzących do morza.

Ponieważ oddychają one w wodzie podobnie jak ryby, mogą być zaliczone do ryb pierwotnych. Nie znana jest liczebność populacji minoga rzecznego w Polsce. Podczas wędrówek na tarło pokonują różne przeszkody, wychodząc z wody. Nasz projekt, mający dna celu restytucję minoga, zakończy się opracowaniem i opublikowaniem monografii, będącej kompendium wiedzy dotyczącej bytowania i rozrodu minoga rzecznego.

W zależności od środowiska wodnego, w którym występują, gatunki minogów dzieli się na rzeczne, morskie, strumieniowe i ukraińskie. Ich rozród jest dość skomplikowany, dlatego tez odtworzenie populacji tych organizmów w rzekach jest bardzo trudne. Larwy minogów przez 3-4 lata bytują w mule.

Odfiltrowują one pokarm z toni wodnej, a oczy zasłania błona, stad nazywa się je ślepicami. Potem dorastają i spływają do morza, w którym bytują około 1,5 roku. W czasie spływania pyszczek minogów przekształca się z mufki w przyssawkę z licznymi zębami. W trakcie rozwoju w morzu prowadzą one pasożytniczy sposób życia, co polega na odżywianiu się krwią i mięsem ryb morskich, takich jak dorsze, śledzie albo łososie. W rezultacie minogi zyskały nazwę morskich wampirów. Zwłaszcza, że ich ofiary giną po krótkim czasie. Minogi rzeczne po żerowania w morzu, zaczynają wędrować w górę rzek na tarło i po jego odbyciu giną, co następuje w ciągu 1-2 tygodni. W tym okresie najbardziej nadają się do konsumpcji.

Prof. Kujawa podkreśla, iż niezależnie pod pasożytniczego bytowania, minogi rzeczne są ważnym ogniwem łańcucha pokarmowego, będąc elementem bioróżnorodności wód. Do roku 2004 roku ochrona obejmowała jedynie ich ślepe larwy. Teraz ochrona gatunkowa obejmuje także dorosłe minogi, które wpisano na listę unijnej Dyrektywy Siedliskowej i ujęto w granicach obszarów Natura 2000. Obok minogów rzecznych, w Bałtyku występuje nieliczna populacja minogów morskich o długości osobniczej, dochodzącej do około 1 m i masie - powyżej 1 kg. Nie są one zagrożona wyginięciem i nie objęto ich ochroną.

Prof. Kujawa pozyskuje tarlaki minogów, będące osobnikami obu płci, nadającymi się do rozrodu, z rożnych rzek i strumieni. Ich rozróżnienie nie jest proste, bowiem w chwili ich łapania w październiku, męskie i żeńskie osobniki minogów nie posiadają charakterystycznych, drugorzędowych cech płciowych.

Cechy te pojawiają się później. Do ustalenia płci tarlaków wykorzystywane jest ultrasonograf. Po pozyskaniu ikry i nasienia przeprowadza się ko0ntrolowane sztuczne tarło. Uzyskane larwy maja po wykluciu mają długość zaledwie 3-4 mm. Zaczynają one poszukiwać pokarmu w miejscach, w których mogą się zagłębić, najlepiej z podłożem piaskowym. Po dorośnięciu do długości 2-3 cm można je wypuścić do cieków naturalnych.