Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Piżmak wraca na Żuławy. Ten ziemno-wodny gryzoń budzi w Europie skrajne emocje

Grażyna Antoniewicz
123f
W 1905 roku książę Colloredo-Mansfield wypuścił do parkowego stawu w swoim majątku niedaleko Pragi pięć piżmaków. Wkrótce ich potomstwu nie wystarczał już ani staw, ani nawet całe Czechy. Zwierzę to budzi dziś w nas skrajne emocje. Oskarżano go o zabijanie ryb i niszczenie zapór, ale ceniono jego futro, a nawet piżmo, wykorzystywane czasem w perfumach.

Piżmak amerykański, czyli potocznie „piżmoszczur”, świetnie pływa i nurkuje i jest bliskim krewnym chomika. Ten ziemno-wodny gryzoń budzi w Europie skrajne emocje. Północnoamerykańscy Indianie cenili jego mięso, zbliżone smakiem do nutrii. Europejscy najeźdźcy cenili jego gęste brązowe futro.

W 1905 roku książę Colloredo-Mansfeld w swoim majątku niedaleko Pragi wypuścił do parkowego stawu 5 egzemplarzy tych gryzoni, które schwytał w Ameryce Północnej. Wkrótce ich potomstwu nie wystarczył już ani staw, ani nawet całe Czechy. W 1922 roku ten scenariusz powtórzył się w Finlandii, a siedem lat później w Związku Radzieckim. Wkrótce Europa została skolonizowana przez przedsiębiorczego ssaka, który następnie w tempie ok. 25 km na rok przewędrował przez Syberię do Mongolii i Chin.

Wyrok w sprawie mordercy jeży. Mężczyzna trafi za kratki!

Czy zawsze szkodnik?

Chociaż piżmak dostarcza cennego futra, jego gwałtowna ekspansja wyrządza również szkody. Pracowite gryzonie drążą tunele, prowadzące przez nabrzeżne skarpy i dna zbiorników wodnych do ich nadwodnych domków.
Korytarze te przyczyniają się do podmywania tam i obwałowana. Często też piżmaki potrafią mocno ograniczyć roślinność zbiornika lub cieku, na którym żyją - wówczas jednak często tworzą się dzięki temu nowe miejsca, możliwe do zasiedlenia przez np. ptaki blaszkodziobe (kaczki, łabędzie, gęsi).

Początkowo podejrzewano piżmaki - jak się okazało niesłusznie - o wyjadanie ryb. Dlatego traktowane były przez ludzi niechętnie. Tępiono je, a nawet wyznaczano premie za każdą zabitą sztukę.

Jednocześnie w Związku Radzieckim uznano, że jest to zwierzę, które ma cenne futro i wypuszczono na wolność ponad 300 tysięcy piżmaków.

W Europie okazało się, że chociaż mnożą się szybko, to jednak przeważnie nie ma tragedii. Mają one bowiem oprócz człowieka innych wrogów, którymi są: jenot, lis, wydra i norka amerykańska. Polują na nie także duże ptaki drapieżne i duże szczupaki.
Za plagę uważa się je przede wszystkim w Belgii i Holandii, krajach bardzo zależnych od zabezpieczeń przeciwpowodziowych.

Pożar stodoły w Rywałdzie. W środu 200 sztuk trzody chlewnej. Z ogniem walczyło 14 zastępów straży

Bliski krewny chomika

- Piżmak należy do podrodziny karczowników, która z kolei należy do rodziny chomikowatych - mówi Sebastian Nowakowski z Parku Krajobrazowego „Mierzeja Wiślana”. - Wielkością bardzo przypomina naszego rodzimego karczownika ziemnowodnego (13-25 cm), ale ma od niego znacznie dłuższy ogon (do ok. 28 cm), jest też jego konkurentem w środowisku naturalnym.

Dorosły piżmak może ważyć nawet 2 kilogramy. U tego gatunku nie ma dymorfizmu płciowego, ale istnieją znaczne różnice w wielkości, uwarunkowane genetycznie, w zależności od populacji. Praktycznie całe ciało ma pokryte gęstym, wodoodpornym futrem, dla którego był tępiony, hodowany. Zarówno piżmak, jak i karczownik są aktywne cały rok.

Wegetarianin okresowo mięsożerny

Piżmak jest głównie roślinożerny. Od wiosny do jesieni żywi się niemal wyłącznie roślinami wodnymi i przybrzeżnymi. Przed zimą „tapetuje” ściany swoich nor jedzeniem. Znajdujące się w norach korytarze i miejsca na legowisko są wówczas wyłożone grubą na centymetr warstwą liści wodnych, kapusty, buraków i innych produktów spożywczych. Piżmak wykorzystuje je dokładnie tak, jak gospodynie domowe suszone jarzyny. Odrywa warstwę „tapety” i moczy w wodzie tak długo, aż będzie nadawała się do zjedzenia.

W trudnych okresach zimowych pokarm roślinny uzupełnia białkiem zwierzęcym. Bardzo rzadko są to ryby, znacznie bardziej odpowiadają mu mięczaki - głównie szczeżuje oraz skójki. Zalegające na dnie małże łatwo upolować, ale mają one zwykle twardą, trudną do otwarcia skorupę. Dla sprytnych piżmaków to jednak nie problem. Jeśli skorupa jest miękka, rozgryzają ją, jeśli trafią na twardą, zanoszą ją na miejsce uczty i cierpliwie czekają aż wyjęty z wody mięczak uchyli skorupę.
Piżmaki nie lubią jeść w wodzie. Równie niechętnie czynią to na brzegu, dlatego często z różnych części roślin budują na płyciźnie specjalne platformy, gdzie ucztują i wypoczywają czyszcząc sobie futerko. Świetnie pływają i nurkują. Potrafią przebywać pod wodą, bez wynurzania się nawet 17 minut. Jest to możliwe dzięki spowolnieniu serca z 200 uderzeń na minutę do 150. W czasie nurkowani otwór słuchowy piżmaka zostaje zamknięty specjalnym fałdzie skórnym.

Ile przypadków ASF jest już w 2020 roku? Nowe dane i 12 zasad, jak chronić gospodarstwo

Nie lubi samotności

- Piżmaki wiodą życie rodzinne, tworząc całkiem spore kolonie. W zależności od ukształtowania brzegu, budują na swoim terenie żeremie lub norę, składa się ona z jednej komory, w której samica odchowuje młode. Może ona rodzić w ciągu roku wielokrotnie. Ciąża trwa około 4 tygodni, w jednym miocie jest 5-9 młodych, które matka karmi mlekiem przez około trzy tygodnie. Potem młode potrafią już szukać pokarm poza gniazdem. Po trzech, najpóźniej pięciu miesiącach, same mogą być już rodzicami. „Produkcja” młodych jest w pełni uzasadniona ekologicznie. Znaczna część ginie już w pierwszym roku życia z powodu chorób i dlatego, że stają się łupem drapieżników. Oprócz człowieka, który odławia go jako szkodnika lub dla futra, piżmaki stają się ofiarą m.in. lisów, norek (wizonów) amerykańskich - kontynuuje Sebastian Nowakowski. - Piżmaki na wolności dożywają zaledwie trzech lat, w hodowli natomiast ssak ten może przeżyć nawet dekadę.

Falująca liczebność

- Piżmaki były pospolite na Żuławach Wiślanych od lat 50-tych. Jednak w latach 80-tych XX wieku ich liczebność gwałtownie się załamała - mówi Wojciech Woch, kierownik Parku Krajobrazowego „Mierzeja Wiślana”. - Prawdopodobnie nastąpiło tu takie same zjawisko, jakie opisywano u tego gatunku w jego naturalnym zasięgu - co około 10 lat w liczebności piżmaków następują tam dramatyczne zmiany, prawdopodobnie wywołane zbiegiem różnych czynników. Dziś obserwujemy na Żuławach stopniową odbudowę lokalnej populacji, choć nadal nie jest on tak pospolity, jak 30 lat temu. Być może nie służy mu nie tylko obecność jego naturalnego wroga, norki amerykańskiej, ale także nasilająca się chemizacja rolnictwa i jej wpływ na rośliny, którymi piżmak się żywi.

Cenne piżmo

W okresie rozrodczym u samców rozwijają się tak zwane worki strojowe, zawierające substancje zapachową, wykorzystywaną do znaczenia terytorium, ludziom zaś do wyrobu perfum. Związki o zapachu piżma wytwarzają również inne zwierzęta, m.in.: bobry, borsuki, tchórze, skunksy, woły piżmowe oraz pewna odmiana chrabąszczy. Można też uzyskiwać substancje o zapachu piżma od samców kaczki piżmowej, z gruczołów umiejscowionych w okolicy twarzowej.

Koronawirus zagrożeniem dla 410 gatunków zwierząt! Wyniki analizy genetycznej wskazaniem dla ochrony wielu zwierząt dzikich i hodowlanych

- Najczęściej piżmo pozyskuje się jednak nie od piżmaka, lecz od piżmowca syberyjskiego, ssaka kopytnego, spokrewnionego z jeleniem - wyjaśnia Sebastian Nowakowski. - Dawniej niestety wiązało się to z zabiciem zwierzęcia, dziś czyni się to zazwyczaj operacyjnie. Od jednego samca pozyskuje się ok. 6,3 grama piżma, które w postaci surowej w niczym nie przypomina składnika perfum - to krucha masa o silnym zapachu amoniaku. Ma ono u piżmowca syberyjskiego wyjątkowo silny zapach, który wyczuwają samice, obdarzone słabym węchem. W przemyśle perfumeryjnym nie używa się świeżego piżma, dopiero po rozpuszczeniu go w alkoholu etylowym i kilku miesiącach „dojrzewania” przyrządzonej tynktury staje się ono użyteczne.

Pozyskiwanie piżma od zwierzęcia nie jest obojętne dla jego dobrostanu, zatem cena naturalnego piżma jest wysoka. Dlatego od dawna już poszukuje się jego syntetycznych zamienników. Wykorzystuje się przy tym nawet substancje pochodzenia roślinnego, izolowane m.in. z korzeni arcydzięgla litworu.

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Strefa Biznesu: Rolnicy zapowiadają kolejne protesty, w nowej formie

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na dziennikbaltycki.pl Dziennik Bałtycki