Od 3 maja 2021 r. hejnał będzie płynął z Domu Zarazy na całą Oliwę. Jadwiga Możdżer: - Hejnał oliwski. Będzie rozbrzmiewał na chwałę pokoju

Hejnał oliwski. Co to za muzyka?

Do stworzenia jej zainspirowała mnie pani Danuta Poczman, szefowa oliwskiego Domu Zarazy. Marzeniem pani Danuty było ocalić tożsamość tego pomnika historii, który dzięki jej pasji, determinacji zyskał nowe życie. Idei rewitalizacji tego miejsca poświęciła blisko trzydzieści lat. Dom Zarazy to miejsce niezwykłe, nie tylko poprzez swoją historię, piękno architektoniczne, ale i to, co tam się od lat dzieje, a co jest przede wszystkim dziełem wspólnoty przychodzących tu ludzi, porozumienia pokoleń. Nie bez przyczyny zatem ważny do stworzenia motywu muzycznego był dla mnie wątek wydarzenia, które z zażegnaniem wojny, sporów, a i z Oliwą ściśle się wiąże. Pokój oliwski. Podpisany na terenie opactwa cystersów 3 maja 1660 roku, między Szwecją a Rzeczpospolitą zwieńczył potop szwedzki.

Jak muzycznie zainspirowała cię ta data?

3 maja 1660, czyli stopnie skali: 3, 5, 1, 6, 6. Z tych dźwięków powstał muzyczny motyw czołowy hymnu. Do melodii powstał tekst. Zaczyna się tak: „Fiołki leczą nie kaleczą/ Miodne jak ta pieśń/Tak Oliwa łagodliwa/Rany zbyła precz”.

Co fiołki mają wspólnego z Oliwą?

W oliwskim opactwie cysterskim znajdują się pamiątki związane z wydarzeniem z maja 1660 roku, choćby słynny oliwski stół. Widnieje tu też inskrypcja łacińska, gdzie Oliwa - w anagramie - występuje jako Viola, czyli fiołek właśnie. Czytamy: „Fiołki leczą, nie kaleczą. Podobnie uczyniła Oliwa: stała się lekarstwem dla cierpiącej Ojczyzny. Łagodziła, a nie raniła. Nie kłuła, a namaściła oliwą. Wydawała owoce, a nie kwiaty smutku. Od fiołka, który był zraniony, pokój otrzymał ten olej, najsłodszy lek życia. W roku 1660, właśnie wtedy, gdy zajaśniał pokój”. Gdy zapanował, rozdzwoniły się wszystkie dzwony. Pierwotnie utwór ten napisałam jako hymn, gdzie dzwony były jedynie elementem akompaniującym, towarzyszyły im wibrafon, organy - silny symbol oliwski - i chór czterogłosowy. Motyw dzwonów jest bardzo ważny dla Gdańska, mamy tu, jako jedno z niewielu miast w Europie, carillony. Poprosiliśmy zatem słynną carillonistkę Gdańska Monikę Kaźmierczak, by nagrała nasz hejnał na dzwonach kościoła św. Katarzyny. Od 3 maja hejnał będzie rozbrzmiewał z Domu Zarazy na całą Oliwę. Dla upamiętnienia daty pokoju oliwskiego o stałej godzinie, 16.60, czyli o 17. Poprzedzi go, oczywiście, pięć uderzeń dzwonów symbolizujących godzinę. Wraz z hejnałem Dom Zarazy, skąd będzie płynąć muzyka, ożywać będzie historycznie. Podobnie jak idea wspólnoty i harmonii, która przyświeca temu miejscu.

O harmonijnej strukturze fiołka pisał poeta: „Przypatrz się jak jest zrobiony fiołek/przypatrz się jak jest zrobiona/ ta mała katedra/ z żółtym kamieniem ofiarnym pośrodku”...

Stare łacińskie zapiski mówią, że to fiołki, które niosą dobrodziejstwo leczenia, mają kojącą moc pokoju. Zależało nam, by w samej treści hymnu zawarta była informacja, jak to jest możliwe. Wątek pokoju oliwskiego niby jest wszystkim znany, ale nie do końca. Hejnał zatem, nie tylko będzie elementem stricte muzycznym, ale i przypominającym o historii, o jej znaczeniu dla nas współczesnych. Powstały zatem dwie wersje: motyw carillonowy, który będzie rozbrzmiewał w Oliwie i wersja z tekstem, paradna, nagranie jej wymagałoby jednak zgromadzenia wielu wykonawców, co w „lock - downie” jest ryzykiem. Podczas inauguracji tekst zostanie przeczytany przez aktora Ryszarda Jaśniewicza. Wszak tam, gdzie już nie można milczeć, pojawia się słowo. A gdzie pojawia się słowo, dopiero słychać pieśń.

Pokój, czym jest dziś dla ciebie?

Za pokój na świecie odpowiedzialny jest każdy z nas. Jest w każdej naszej życiowej decyzji, to element wewnętrznego dialogu, rozmowy z drugim człowiekiem, znak, by z historii zawczasu wyciągać wnioski.

Dziś, inaczej niż choćby zaraz po wojnie, rozumiemy słowo pokój.

Dziś przede wszystkim nie przywiązujemy wagi do symboli, mało kto pamięta, że biały orzeł na czerwonym tle to symbol świętości. Symbolika zapożyczona ze spójności ze światem natury była kiedyś czymś bardzo ważnym, gdybyśmy chcieli uczyć się od niej, nie prowadzilibyśmy wojen. Podczas pisania nurtowały mnie pytania, jak postrzegamy pokój? Czy chcemy mieć go w sobie? Czym naprawdę jest dla nas, czy to jedynie decyzja tymczasowa, efekt emocji? Wszak zgadzanie się na wszystko wcale nie musi oznaczać pomyślnie przeprowadzonego rozejmu. Często musimy najpierw wziąć rozejm z samym sobą. Pokój na świecie to ochrona dziedzictwa, pielęgnowanie wartości, pamięć. To podstawa do budowania przyszłości. Oliwski hejnał powstał spontanicznie, będzie rozbrzmiewał na chwałę pokoju, z miejsca, któremu przyświeca piękna idea.

Co to za idea?

Łączenia. Budowania. Podejmowania dialogu, zwłaszcza międzypokoleniowego. Dom Zarazy to miejsce, gdzie różne pokolenia mogą współpracować. Najpiękniejsze rzeczy wszak rodzą się z potrzeby bezinteresownego, wspólnego działania i pracy szczerze włożonej w realizowanie szlachetnych celów. I ja tą muzyką chcę coś ważnego przekazać, nawet gdyby miała to usłyszeć tylko pani Danuta w zaciszu pokoju oliwskiego w Domu Zarazy. Mam jednak nadzieję, że hejnał oliwski, ta pieśń dzwonów dla oliwian, sprawi, że każdy z nas zastanowi się, jaka jest cena i wartość prawdziwego pokoju.