Niemiecka walka z partyzantką

W czasie II wojny światowej nie brakowało w Kościerzynie i w powiecie kościerskim osób, który od pierwszych dni działań wojennych przystąpili do walki z okupantem. Jednak hitlerowski aparat bezpieczeństwa nie zamierzał być w takich przypadkach bierny. Wszelkimi sposobami próbował zdławić ruch oporu na kościerskiej ziemi. Niestety kilkudziesięciu mieszkańców Kościerzyny oraz okolic wpadło w ręce niemieckiej bezpieki. W ręce Gestapo wpadli między innymi: Kazimierz Derdowski, rolnik z Nowego Bukowca, Leon Derra, rolnik z Wielkiego Klincza, Konrad Sołdat z Zamku Kiszewskiego.

Jak podkreśla profesor Andrzej Gąsiorowski w publikacji „Kościerzyna i powiat kościerski w latach II wojny światowej 1939-45”, nie ma dostatecznych danych o aresztowaniach członków konspiracyjnych ugrupowań prowadzonych na ziemi kościerskiej w pierwszych latach wojny obejmujących okres 1939-41. Informacje na ten temat dotyczą okresu 1942-44. W tym czasie aresztowano między innymi Abroża Masłowskiego, partyzanta z Gryfa Pomorskiego, który został ujęty przez Niemców w Raduniu. Przez cały okres okupacji Gestapo ścigało księdza Józefa Wryczę.

Jedną z najbardziej krwawych akcji przeprowadzono w 1943 roku w rejonie leśniczówki w Cięgardle. Wówczas w czasie walk z żandarmerią niemiecką zginęli bracia Szymańscy oraz Stanisław Miszkier. W tym samym roku Niemcy urządzili również obławę na Aleksandra Marchewicza, przedwojennego nauczyciela oraz jego syna Kazimierza Marchewicza. Akcja miała miejsce w Konarzynach, gdzie zjawiły się trzy samochody Gestapo. Obydwaj trafili do więzienia w Starogardzie Gdańskim.

W ramach obławy na członków TOW „Gryf Pomorski” w 1943 roku, w ręce niemieckich okupantów wpadli członkowie tej organizacji z powiatu kościerskiego. Byli to: Marta Przytarska i Helena Prztarska z Gostomka. Po zakończonym śledztwie, obydwie kobiety zostały przewiezione do obozu koncentracyjnego w Sztutowie. Pod koniec tego samego roku, decyzją gdańskiego Gestapo, do Sztutowa trafili z powiatu kościerskiego: Maria i Wanda Kulas z okolic Lipusza, Gertruda Hinc z Tuszków oraz Józef Keiser.

W połowie kwietnia 1944 roku aresztowano lekarza Stanisława Zawckiego oraz Aleksandra Jahna wraz z małżonką. Aleksander Jahn najprawdopodobniej został zamordowany przez Niemców na początku 1945 roku. Jego żona, która została poddana bardzo brutalnemu śledztwu, została zwolniona. Nie przyznała się do działalności konspiracyjnej.

Pod koniec wojny okupacyjne władze Niemiec w krwawy sposób rozprawiały się ze wszystkimi tymi, którzy byli podejrzewani o wspieranie ruchu oporu. Świadczą o tym wydarzenia, które miały miejsce we Wielu. W miejscowości tej Niemcy zamordowali prawie 40 osób. Warto też wspomnieć o bestialskim mordzie ludności cywilnej z Lipusza, który został dokonany już na początku II wojny światowej. Początkowo rozstrzelanych miało być około 50 osób, jednak w wyniku przeprowadzonej selekcji, Niemcy zastrzelili ponad 20 osób.

Trzeba jednak nadmienić, że gehenna mieszkańców powiatu kościerskiego nie zakończyła się wraz z ewakuacją wojsk niemieckich. Wielu członków partyzantki musiało nadal ukrywać się przed „nową polską administracją” wspieraną przez pomocników z Armii Czerwonej oraz NKWD. Członkowie organizacji partyzanckich byli prześladowani przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. W połowie 1945 roku został aresztowany przez funkcjonariuszy WUBP w Gdańsku Jan Szalewski. Zarzucano mu między innymi działalność wywrotową po zakończeniu wojny. Z więzienia został zwolniony po około roku. Jednak nadal był śledzony oraz nękany przez bezpiekę. Podobny los spotkał też Stefanię Lesikowską oraz Helenę Stawską, a także Jana Dobka.

W czasie pracy nad niniejszym artykułem autor opierał się na publikacji prof. Andrzeja Gąsiorowskiego „Kościerzyna i powiat kościerski w latach II wojny światowej 1939-45”