Krzysztof Maria Załuski: Kampania Wrześniowa 1939 roku na Wybrzeżu

1 września 1939 roku o godzinie 4:45 niemiecki pancernik Schleswig-Holstein otworzył ogień w kierunku polskiej składnicy tranzytowej na Westerplatte. Major Henryk Sucharski, dowodzący placówką, miał nieco ponad 200 ludzi. Niemcy dysponowali około 4 tysiącami żołnierzy. Walki trwały do 7 września. Poległo lub zostało rannych 65 Polaków. Niemcy stracili około 400 ludzi.

Obrona Poczty Polskiej w Gdańsku trwała od wczesnych godzin rannych do godziny 19. 1 września. Broniło jej 55 pocztowców uzbrojonych w broń ręczną. Niemcy rozporządzali wielokrotnie większymi silami, mieli 3 armaty i 3 samochody pancerne. O godz. 17. wysadzili część budynku w powietrze, a o 18. wpompowali do piwnic benzynę i podpalili budynek. O 19. duszący się w dymie i płomieniach obrońcy skapitulowali. Wziętych do niewoli pocztowców Niemcy wywieźli na Zaspę i wymordowali.

Już o świcie 1 września Niemcy próbowali zdobyć mosty w Tczewie. Wysłany z Malborka pociąg pancerny został zatrzymany w Szymankowie przez kolejarzy. W odwecie Niemcy zamordowali około 40 kolejarzy. Dzięki akcji kolejarzy, Niemcy nie zdołali zdobyć mostów. Zostały one przez saperów wysadzone, co miało duże znaczenie strategiczne, ponieważ utrudniało agresorom kontakt z Prusami Wschodnimi. Załoga Tczewa wycofała się w głąb Pomorza, zasilając inne polskie oddziały.

Gdynię Niemcy zaatakowali 8 września. Garnizon dowodzony przez pułkownika Stanisława Dąbka liczył 14700 żołnierzy. Niemcy zaatakowali w sile około 27 tysięcy. Po 6 dniach zaciętych walk na ulicach miasta Polacy wycofali się na Kępę Oksywską. Tam walczyli do 19 września. 19 września, gdy Niemcy rozerwali siły obrońców na trzy części, Dąbek popełnił samobójstwo. W kilka godzin potem skapitulowali ostatni obrońcy.

Największe bitwy stoczono na Pomorzu w rejonie Borów Tucholskich. Działały tam dwie dywizje piechoty oraz Pomorska Brygada Kawalerii, należące do Armii Pomorze. Dowodził nimi gen. Władysław Bortnowski. Przeciwko sobie mieli korpus dowodzony przez gen. Heinza Guderiana. Już w 1 września sytuacja oddziałów polskich była bardzo trudna. Intensywne walki trwały do 3 września. Polacy starali się wyrwać z kotła i dołączyć do reszty Armii Pomorze w rejonie Bydgoszczy. Dla Niemców zniszczenie wojsk w rejonie Tucholi oznaczało otwarcie połączenia z Prusami Wschodnimi. Z pułapki uszła połowa polskiej 27. dywizji piechoty oraz jedna trzecia brygady kawalerii. W rejonie tym doszło do słynnego boju pod Krojantami, gdzie kawalerzyści powstrzymywali niemiecką dywizję pancerną. Okrążone oddziały polskie broniły się do 5 września. Ich resztki zostały doszczętnie zniszczone.

Na wschodnim brzegu dolnej Wisły, w rejonie Grudziądza walczyła grupa wojsk Armii Pomorze pod dowództwem generała Mikołaja Bołtucia. Polacy przez trzy dni opierali się przeważającym siłom niemieckim. 3 września generał Bołtuć wycofał oddziały na południe, ku Bydgoszczy. Tego samego dnia Niemcy zajęli niebroniony, opuszczony przez wojsko Grudziądz.

Obroną Helu dowodził kontradmirał Józef Unrug. Niemcy zaatakowali od morza i od lądu. Wielokrotnie dochodziło do ogniowych pojedynków pomiędzy bateriami nadbrzeżnymi, a dwoma pancernikami niemieckimi. W ich wyniku uszkodzony został pancernik Schleswig–Holstein. Niemiecki atak z rejonu Wielkiej Wsi rozpoczął się 9 września. Do Jastarni Niemcy zdołali dojść dopiero pod koniec września. 1 października admirał Unrug zdecydował się poddać Hel. 2 października w sopockim Hotelu Grand komandor Marian Majewski podpisał akt kapitulacji. Hel był ostatnią placówką, która skapitulowała podczas obrony Wybrzeża w 1939.