Kościerskie sądownictwo do pierwszego rozbioru

Dobrze zorganizowane społeczeństwo nie może normalnie funkcjonować, gdy jest pozbawione systemu prawnego. Świadczą o tym najstarsze cywilizacje, których rozwój nie byłby możliwy bez istnienia kodeksów karnych. W starożytnej Babilonii był to Kodeks Hammurabiego, w świecie greckim, choć system prawny ciągle się zmieniał za sprawą reformatorów, był fundamentem ówczesnych miast-państw. Z kolei Rzymianie stworzyli prawo, które we współczesnym świecie staje się podstawą dla państwowego wymiaru sprawiedliwości.

Integralnym elementem systemu prawnego jest oczywiście sądownictwo. Na terenie ziemi kościerskiej pierwsze wzmianki o nim sięgają XIII wieku. Wówczas księżniczka Gertruda otrzymała kompetencje sądownicze wraz prawem powoływania sędziów na obszarze Ziemi Pirsna, a główną jej osadą była właśnie Kościerzyna. Kolejne wzmianki o sądownictwie na naszym terenie pochodzą z pierwszej połowy XIV wieku, a dokładnie z roku 1320. W tamtym okresie, kościerski okręg sądowy obejmował nie tylko terytorium dawnych włości księżniczki Gertrudy, ale też obszary na wschód od Kościerzyny aż do Garczyna. Jak podkreśla Krzysztof Jażdżewski, dyrektor Muzeum Ziemi Kościerskiej, trzeba pamiętać o tym, że sądownictwo było bezpośrednio powiązane z ustrojem średniowiecznych miast.

- Z dokumentu wystawionego przez króla Zygmunta Starego w 1526 roku wynika, że władze sądowniczą w Kościerzynie sprawował sołtys – informuje Krzysztof Jażdżewski. - Przypadało mu sześć łanów wolnych od czynszu i trzecia część dochodów z sądów. Jednak nie do końca jest jasne, że obok sołtysa wymieniony jest również wójt, któremu przysługiwała czwarta część dochodów z ław chlebowych i rzeźnickich, a także łaźni i bud karmarskich. Urząd wójta jest jeszcze wspomniany w dokumencie z 1662 roku jakim był rejestr pogłównego.

Krzysztof Jażdżewski podkreśla również, że ranga Kościerzyny w strukturze sądowniczej wzrosła na początku XVIII wieku. Wówczas nasze miasto stało się miejscem obradowania sądów ziemskich powiatu mirachowskiego, który obejmował część dzisiejszego powiatu kartuskiego oraz fragment powiatu kościerskiego. Warto nadmienić, że posiedzenia sądu odbywały się w tym czasie w domu burmistrza. Sądy ziemskie były sądami pierwszej instancji dla szlachty posesjonackiej. Posiedzenia odbywały się dwa razy w roku. W skład ówczesnego kolegium orzekającego wchodzili: sędzia, pisarz oraz ławnicy. W efekcie przeprowadzonych zmian administracyjnych, co nastąpiło w drugiej połowie XVIII wieku, województwo pomorskie zostało podzielone na dziesięć powiatów. W wyniku tej reformy powstał m.in. powiat kościerski.

Analizując kościerskie sądownictwo, warto też wspomnieć o roli starosty. Urzędnik ten od XV wieku posiadał uprawnienia sądownicze, a także policyjne, jednak jedynie w stosunku do ludności zamieszkującej królewszczyzny. Do jego kompetencji należało też ściganie przestępców, doprowadzanie ich przed sądy ziemskie oraz wykonywanie wyroków zasądzonych wobec nich.