Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Kłopotliwy protoplasta Pobiedy i Warszawy

Marek Ponikowski
Pobieda początkowo miała nazywać się Rodina (Ojczyzna), a inspiracji radzieccy konstruktorzy szukali w aucie z hitlerowskich Niemiec.

Wymyślone przez George'a Orwella "dwójmyślenie", czyli charakterystyczne dla życia w systemie totalitarnym rozdwojenie świadomości na życie prywatne i okazje oficjalne, było codziennością mojego pokolenia już od pierwszych klas szkoły podstawowej. Słyszeliśmy na przykład, że to wredni imperialiści amerykańscy napadli na miłujący pokój naród Korei Północnej, a z podsłuchanych rozmów rodziców dowiadywaliśmy się, że to komunistyczna Korea Północna najechała Południową, której bronią wojska USA.

Przekonywano nas, że to niejaki Możajski zbudował pierwszy samolot, a Popow pierwsze radio, ale wszyscy dobrze wiedzieli, że aparat fotograficzny Leica jest lepszy od sowieckiej kopii noszącej nazwę Zorkij, a "emka", czyli motocykl M-72, to tylko toporna podróbka BMW…

Kiedy na ulicach pojawiły się montowane na Żeraniu Warszawy M20 identyczne z Pobiedami z ZSRR, z zapałem wynajdowaliśmy w nich szczegóły ściągnięte z Chevroleta Fleetmaster używanego wtedy przez różne ministerstwa i urzędy. Identyczne były na przykład zegary i wskaźniki na tablicy przyrządów, a także, choć oczywiście z innymi napisami, ozdobne kapsle na kołach. To kopiowanie nie obciążało oczywiście polskiej fabryki, bo przy każdej okazji przypominano społeczeństwu, że Warszawę budujemy dzięki licencji podarowanej Polsce Ludowej przez radzieckich towarzyszy. Więc to oni, mimo oficjalnie deklarowanej odrazy do amerykańskiego imperializmu, inspirowali się jego produktami!

***

Prawda o genealogii Pobiedy była jednak nieco inna i jeszcze bardziej ambarasująca. Produkcja samochodów osobowych w ZSRR zaczęła się od licencji Forda, który w Niżnym Nowgorodzie, zbudował fabrykę pojazdów osobowych i ciężarówek. W roku 1932, gdy nazwę miasta zmieniono na Gorki, z tej fabryki wyjechały pierwsze samochody: osobowe GAZ A i ciężarowe GAZ AA, wierne kopie modeli Forda noszących te same oznaczenia literowe.

Zastosowany w GAZ-ach czterocylindrowy silnik o mocy 40 KM okazał się jednak niebawem za słaby i pod koniec lat 30. GAZ-a A zmodernizowano. Pod nadwoziem samochodu GAZ M-1, wzorowanego na Fordzie B, znalazł się silnik sześciocylindrowy, skopiowany już bez żadnej licencji (a nawet bez konsekwentnego przejścia z systemu calowego na metryczny!) z samochodu Dodge D 5 z roku 1928. On też miał trafić pod maskę nowego modelu GAZ 25 Rodina (Ojczyzna), nad którym zaczęto pracować w zakładach w Gorki około roku 1942.

Inspiracji - jak zwykle - szukano w samochodach zachodnich. Wybór padł na model pochodzący z kraju, z którym ZSRR pod wodzą Stalina prowadził w tym czasie wojnę na śmierć i życie. Najbardziej interesującym wzorcem okazał się bowiem zdobyczny Opel Kapitän rocznik 1938. Miał nowoczesne samonośne nadwozie, niezależne zawieszenie przednich kół, hydrauliczne hamulce oraz sześciocylindrowy silnik o pojemności 3,5 litra.

Doskonały, ale tak zaawansowany technologicznie, że ekipa konstruktorów GAZ od razu porzuciła myśl o jego wykorzystaniu w nowym samochodzie. W tej sytuacji wyboru nie było: wchodziła w grę tylko ciężka, dolnozaworowa "szóstka" rodem z Dodge'a. Ale na najwyższym szczeblu zdecydowano, że samochód dla aparatczyków średniego szczebla ma mieć silnik z czterema tylko cylindrami! Po ucięciu jednej trzeciej bloku powstał więc silnik "słuszny politycznie", ale znacznie gorszy. W całości przejęto z Opla Kapitäna samonośną konstrukcję nadwozia z tzw. ramą pomocniczą z przodu.

Mocowano do niej silnik i przednie zawieszenie - również dokładnie skopiowane. Nadwozie, którego głównym twórcą był Wieniamin Samojłow, przypominało nieco Forda de Luxe z roku 1941, a jeszcze bardziej Nasha Ambassadora Six Sedan rocznik 1942. Stanowiło jednak pierwszy w światowym przemyśle motoryzacyjnym przykład stylizacji nazwanej potem "pontonem" - bez wyodrębnionych przednich i tylnych błotników. Podobne rozwiązania, poszerzające kabinę, pojawiły się w samochodach amerykańskich dopiero w roku 1947. Tymczasem prototypowe GAZ-y 25 Rodina jeździły już w latach 1944-45. Wtedy też, gdy jasne już było, że Niemcy przegrywają wojnę, nazwę samochodu zmieniono na Pobieda (Zwycięstwo).

***

Produkcja ruszyła oficjalnie w roku 1946. Udało się skompletować… 23 samochody. Liczba usterek i błędów konstrukcyjnych w pierwszych seriach była zastraszająca: niemal wszystkie pojazdy musiały wracać do naprawy. Produkcję wstrzymano na jakiś czas. Po jej wznowieniu w listopadzie 1948 roku Pobieda otrzymała także ogrzewanie kabiny z nadmuchem ciepłego powietrza na przednią szybę skopiowane z Opla i… skopiowaną z Chevroleta Fleetmastera tablicę przyrządów.

W roku 1950 skrzynię przekładniową wyposażono w synchronizację drugiego i trzeciego biegu, a dźwignia zmiany biegów została przeniesiona pod kierownicę. W kronikach GAZ odnotowano z dumą, że w sierpniu 1949 roku dziesięć fabrycznie nowych Pobied woziło dygnitarzy zaproszonych na uroczystą eksplozję pierwszej sowieckiej bomby atomowej. Takie samo auto otrzymał w nagrodę konstruktor bomby, akademik Jurij Borisowicz Chariton.

***

Fabryka na Żeraniu, którą budowano po wojnie z myślą o licencji na współczesne modele Fiata, musiała w latach 50. zmagać się z wdrożeniem produkcji samochodu wywodzącego się konstrukcyjnie z połowy lat 30., wyposażonego w silnik z lat 20., bardzo niedoskonałego technologicznie, "przewymiarowanego", jak mówią inżynierowie, z powodu nędznych materiałów, jakie stosował sowiecki licencjodawca, więc o wiele za ciężkiego.

A co działo się z oryginałem? Do 1940 roku, gdy z fabryce Opla w Rüsselsheim zawieszono produkcję cywilną, powstało ponad 25 tysięcy egzemplarzy modelu Kapitän. Po wojnie z niewielkimi zmianami trafił on ponownie na taśmę w roku 1950. Aż po rok 1968 kolejne generacje miały silnik i rozwiązania konstrukcyjne wywodzące się z samochodu, który debiutował w salonie w Genewie w roku 1938. Patrząc na Kapitäna i Warszawę trudno jednak było się domyślić, że te dwa auta mają wspólne geny…

Treści, za które warto zapłacić!
REPORTAŻE, WYWIADY, CIEKAWOSTKI


Zobacz nasze Magazyny: REJSY, HISTORIA, NA WEEKEND

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na dziennikbaltycki.pl Dziennik Bałtycki