Traktat Wersalski zapowiadał powstanie Wolnego Miasta Gdańska. Zadanie to miało być wykonane w trzech etapach; przygotowanie Rzeszy i Prus do opuszczenia terytorium przyszłego Wolnego Miasta, przejęcie władzy przez Mocarstwa Sprzymierzone oraz formalne utworzenie przez Konferencję Ambasadorów Wolnego Miasta Gdańska.
Utrata władzy
Najpierw jednak nastąpił okres przejściowy, kiedy to Niemcy straciły władzę nad Gdańskiem, a wolne miasto jeszcze nie powstało.
Rok 1920. 27 października Konferencja Ambasadorów przy Lidze Narodów ustanowiła Wolne Miasto Gdańsk. Na zdjęciu nabrzeże Motławy. Na budynku z prawej widoczny napis reklamujący restaurację: „Restaurant Ausschank Unter den Ginden M. Czerwinski". W głębi widać wieżę kościoła Mariackiego.
To właśnie w tym czasie m.in. powołano Radę Stanu (późniejszy Senat Wolnego Miasta, czyli odpowiednik rządu), miały miejsce wybory do Zgromadzenia Konstytucyjnego (późniejszego Volksutagu, jednoizbowego sejmu) i prace nad nową konstytucją, czy wytyczanie granic przyszłego Wolnego Miasta.
Po tym, jak likwidacji uległ garnizon niemiecki, w mieście stacjonowały dwa bataliony wojsk Ententy, by zapewnić porządek.
Konferencja Ambasadorów (organ Mocarstw Sprzymierzonych i Stowarzyszonych) podjęła decyzję o utworzeniu Wolnego Miasta 28 października 1920 r. Weszła ona w życie 15 listopada.
Formalnej proklamacji dokonał zastępca Wysokiego Komisarza Ligi Narodów w Gdańsku, Anglik ppłk. Stratt.
Odmowa podpisania
Rząd polski usiłował jeszcze uzyskać bezpośredni wpływ na Wolne Miasto Gdańsk w formie protektoratu nad nim i odmawiał podpisania konwencji, ale ostatecznie podpisał umowę z Gdańskiem.
Z ramienia ludności polskiej do Volkstagu Wolnego Miasta Gdańska weszło dwóch posłów, czołowych bojowników o polskość - Franciszek Kubacz i Bonifacy Łanganowski.
Wykonując postanowienia mocarstw zachodnich, Rada Ambasadorów przyznała Polsce jedynie 140 km dostęp do morza. Sięgał on od jeziora Żarnowieckiego do Orłowa i bez Półwyspu Helskiego liczył około 70 km wybrzeża.
Wytyczeniem granic Wolnego Miasta zajęła się specjalna komisja, a za jego obywateli uznano wszystkich tych, którzy na wyznaczonym terenie posiadali stałe miejsce zamieszkania w dniu 10 stycznia 1920 roku.
Szczegółowe sprecyzowanie uprawnień Polski nastąpiło 9 listopada w Paryżu. Dokument sporządzony w języku angielskim i francuskim podpisali ze strony polskiej - wysłannik Rzeczypospolitej Polskiej do Ligi Narodów - Ignacy Paderewski, który złożył swój podpis dopiero 15 listopada, w dniu ukonstytuowania się Wolnego Miasta Gdańska, zaś ze strony gdańskiej - nadburmistrz miasta Gdańska - Heinrich Sahm i deputowany do Zgromadzenia Konstytucyjnego Wolnego Miasta Gdańska - Wilhelm Schummer.
Ale to w istocie był dopiero początek tworzenia się Wolnego Miasta.
Dzielono majątek
Musiały upłynąć jeszcze nieco ponad trzy lata, zanim to quasi-państwo w pełni się „wykrystalizowało”. Podzielono ostatecznie majątek popruski, zdemilitaryzowano miasto, urzędy zyskały nową nomenklaturę, oznaczenia i symbole, wprowadzono nową walutę (gulden gdański), pojawił się konsulat niemiecki (jak i szereg innych), a także dookreślono prawa, jak i narzędzia, jakimi dysponowała strona polska w Wolnym Mieście Gdańsku (m. in. powstanie Komisariatu Generalnego RP, przejęcie kontroli nad kolejami, powstanie własnej służby pocztowej), powołano autonomiczną Radę Portu i Dróg Wodnych.
Protektorat nad Wolnym Miastem Gdańskiem sprawować miała Liga Narodów, reprezentowana przez Wysokiego Komisarza. Traktakt zakazywał jakiejkolwiek dyskryminacji obywateli polskich lub ludności polskiego pochodzenia.
Zbyt słaba Liga
Wolne Miasto rodziło się kilka lat, od początku zresztą obarczone było grzechem pierworodnym, jakim był kompromis, który w istocie żadnej ze stron (ani polskiej, ani niemieckiej) nie zadowalał. I jak pokazała przyszłość, Liga Narodów, pod której zwierzchnictwem powstało Wolne Miasto, była zbyt słaba, by zabezpieczyć jego los.
Sporna kwestia
Komu Gdańsk?
Pod koniec I wojny światowej, zarówno państwa centralne, jak i alianci, doskonale wiedzieli, że nadeszła pora na poważne decyzje dotyczące niepodległości Polski i ustalenia jej granic. Kwestią sporną okazała się sprawa przynależności Gdańska do Polski lub do Niemiec.
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
