KALENDARZ "POMORZE - REGION WOLNOŚCI". Marzec: Początek budowy wielkiej rafinerii

W kwietniu 1972 roku na polach Płoni Małej pojawili się robotnicy z płockiego Mostostalu.

Na tym podmokłym depresyjnym terenie, gdzie dotychczas kumkały żaby, a bociany spokojnie brodziły po wodzie, miał powstać duży zakład chemiczny, który był drugim co do wielkości przedsięwzięciem inwestycyjnym tamtych lat po hucie „Katowice”.

Koszt inwestycji obliczono na sumę 12,3 mld złotych.

Rok 1972. 1 marca powołano do życia przedsiębiorstwo Rafineria Nafty „Gdańsk” w Budowie. Dzisiaj LOTOS to nie tylko największa firma na Pomorzu i drugi co do wielkości producent paliw w Polsce. Działalność Grupy Kapitałowej LOTOS ma strategiczne znaczenie dla polskiej gospodarki i bezpieczeństwa kraju w sektorze energii.

Rafineria powstała na terenie podmokłym, depresyjnym, który musiał zostać osuszony. Dla ówczesnych inżynierów pełnych entuzjazmu nie był to problem. Ułożono prawie 80 km rur drenarskich, wykopano 1000 studni, usunięto około 270 tys. metrów sześciennych torfu i mułu. Przywieziono ponad 2 mln metrów sześciennych piasku i żwiru. Dzięki tym zabiegom obnizono poziom wód gruntowych i podwyższono teren średnio o około 1,5 metra. By wzmocnić wytrzymałość gruntu, wbito około 8 tysięcy pali, niektóre z nich na głębokość 24 metrów. Projekt technologiczny nowej rafinerii był rezultatem współpracy Biura Przemysłu Naftowego z Krakowa oraz z biur: Prochem, Naftoprojekt, Energoprojekt, Proat i innych. Realizację zlecono kolejno generalnym wykonawcom, którymi byli: Mostostal Płock, Petrobudowa Płock i Gdańskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego.

Równocześnie z pracami budowlanymi toczyły się prace organizacyjne nowej firmy. Powstało przedsiębiorstwo Rafineria Nafty Gdańsk w Budowie. Jego pierwszą siedzibą były stare budynki mieszkalne wydzierżawione od Gdańskich Zakładów Fosforowych.

Od rozpoczęcia prac ziemnych po dwóch latach rozpoczęto montaż instalacji energetycznych i bloku paliwowego. W kolejnym roku instalowano urządzenia produkcyjne. Od decyzji na wiosnę 1971 roku do wybudowania zakładu minęły zaledwie cztery lata. Nowoczesna jak na tamte czasy rafineria mogła przerobić 3 mln ton surowca rocznie. Instalacje zaprojektowała włoska firma Snamprogetti, która była też kontaktorem dostaw maszyn i urządzeń. Rząd zawarł kontrakt z British Petroleum na długoletnie dostawy lekkiej ropy.

W międzyczasie budowano naftoport, flotę wielkich zbiornikowców, aby przyszły zakład w szczerym polu, a właściwie bagnisku, móc zaopatrywać.

Ropa trafiła do rafinacji w 1975 roku. Tankowiec „Kasprowy Wierch” przywiózł ropę ze Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Ale po raz pierwszy surowiec do zbiorników rafineryjnych rozładowano 7 sierpnia 1975 roku, z tankowca „Pieniny II”. Bezpośredni rozładunek z tankowca „Kasprowy Wierch” rozpoczął się dzień później.

Do końca roku trwało przekazywanie kolejnych etapów inwestycji oraz próby eksploatacyjne. W listopadzie zaczęto proces destylacji ropy, a pierwsza benzyna i olej napędowy popłynęły do zbiorników 12 grudnia. Do końca 1975 roku przerobiono 132 ton ropy ze Zjednoczonych Emiratów Arabskich.

Kryzys naftowy i zimna wojna wymusiły szybkie przejście na rosyjski surowiec. Z planów przerabiania arabskiego surowca kontraktowanego na zachodzie nic nie wyszło.

Ale rafineria w Gdańsku została. Przez lata 80. zakład funkcjonował tak, jak pozwalała na to sytuacja gospodarcza. Rozwijał się jednak. Ruszyła produkcja asfaltów, paliwa lotniczego, oleju silnikowego o nazwie Lotos. W nowej rzeczywistości lat 90. spółka zwiększała moce przerobowe z 3 do 4 mln ton surowca rocznie, zaczęła budowę własnej sieci stacji paliw. Zmieniła też nazwę z Gdańskich Zakładów Rafineryjnych Rafinerię Gdańską SA. Spółka akcyjna skarbu państwa powołana w 1991 roku była wówczas pierwszym krokiem do prywatyzacji. W połowie lat 90. 75 proc. akcji trafiło do rządowej spółki Nafta Polska, która miała zarządzą krajową petrochemią, 15 proc. akcji rafinerii otrzymała załoga, 10 proc. zachował sobie skarb państwa.

Plany prywatyzacji zaczęły być wdrażane pod koniec lat 90. Pierwszy przetarg ogłoszono w 1998 roku, bez rezultatu. Potem pod uwagę brane były dwa warianty. m.in. połączenie z Petrochemią w Płocku, który dzisiaj jest realizowany.

Lider na Pomorzu w ręce PKN Orlen
Grupa Lotos to największa firma w regionie. Jej przychody przekraczały już 30 mld zł, a zysk 1,5 mld zł. W tym roku rozpoczął się proces przejmowania firmy przez PKN Orlen. Zakończyć ma się jesienią przyszłego roku, kiedy płocki koncern zostanie właścicielem Lotosu.