Jakie samochody były produkowane w zakładach Steyr-Daimler-Puch? [ZDJĘCIA]

Jaki to samochód? - pyta czytelnik jednego z tygodników motoryzacyjnych i dołącza do listu zrobione gdzieś za granicą zdjęcie małego, obłego autka, niewątpliwie motoryzacyjnego antyku. Kształty nadwozia kojarzą mu się z Volkswagenem, może którymś z wczesnych prototypów, ale redakcja wyjaśnia, że fotografia przedstawia austriackiego Steyra 50, produkowanego w latach 1936-38. Trudno się dziwić niewiedzy młodego człowieka: ostatni samochód osobowy tej marki opuścił fabrykę w roku 1975.

* * *
W roku 1864, równo sto pięćdziesiąt lat temu, przemysłowiec Josef Werndl założył w miejscowości Oberletten pod miastem Steyr fabrykę produkującą broń strzelecką i maszyny tartaczne. Karabiny (m.in. słynne Mannlichery) i sztucery okazały się lepszym towarem niż piły do drewna, więc zdominowały produkcję zakładów, których nazwę sto piętnaście lat temu zmieniono na Steyr Werke AG. W tym samym roku 1899 w Grazu powstała fabryka rowerów pana Johanna Pucha, a w Wiener-Neustadt wytwórnia nosząca nazwę Austro-Daimler rozpoczęła produkcję samochodów na licencji Daimlera. To fakty dla naszej opowieści istotne.

* * *
Pierwsza wojna światowa unicestwiła monarchię austrowęgierską, a dwa jej podstawowe człony stały się małymi państewkami tęskniącymi za minioną chwałą. Dla potentata zbrojeniowego, jakim był Steyr, oznaczało to katastrofalne zmniejszenie zamówień na broń. Produkcja samochodów wydawała się w tych warunkach niezłym wyjściem, tym bardziej że do dyspozycji był znakomity fachowiec, 38-letni inżynier Hans Ledwinka, który właśnie opuścił fabrykę w Nesseldorfie, czyli czeskiej Koprziwnicy, gdzie powstał w 1897 roku samochód President. W jego budowie uczestniczył oprócz Ledwinki także drugi młody inżynier nazwiskiem Porsche.

Pod kierunkiem Ledwinki skonstruowano u Steyra w 1918 roku samochód noszący oficjalne oznaczenie 12/40 PS. Szerzej znano go jako Waffenwagen, co stanowiło oczywistą aluzję do zbrojeniowej specjalności fabryki. Miał sześciocylindrowy, górnozaworowy silnik z wałem korbowym podpartym na łożyskach tocznych oraz czterobiegową skrzynię przekładniową. Na jego bazie powstały kolejne modele Steyra, od auta wyścigowego po 2,5-tonową ciężarówkę. Odbywało się to już bez Ledwinki, który wrócił do Koprziwnicy rozgoryczony brakiem zainteresowania dla swego kolejnego projektu - taniego i prostego samochodu dla mniej zamożnych. Przeszedł on do historii jako Tatra 11 i okazał się wstępem do całej serii modeli tej marki, powszechnie uznawanych za rewolucyjne. W firmie Steyr pojawił się za to Ferdinand Porsche, który nie miał nic przeciwko konstruowaniu dużych i luksusowych modeli. Tymczasem w austriackiej motoryzacji dokonywały się procesy scaleniowe. Austro-Daimler połączył się w roku 1928 z motocyklową firmą Puch. W roku 1934 do nowego koncernu włączono Steyra. Porsche stracił posadę i wyemigrował do Stuttgartu. Założył tam pracownię projektową, której dziełem było auto znane dziś jako Volkswagen.

W zakładach Steyr-Daimler-Puch w Grazu w trudnych, kryzysowych latach powstawały głównie modele klasy średniej, a także małolitrażowe. Jednym z nich był właśnie Steyr 50 z aerodynamicznym, samonośnym nadwoziem, pod którym krył się czterocylindrowy silnik w układzie "boxer" o pojemności 1000 cm sześc. i mocy 22 KM napędzający koła tylne. Auto miało niezależne zawieszenie i tylko 361 cm długości, ale mieściło dość wygodnie cztery osoby. Jego osobliwością był odsuwany dach z jednego arkusza blachy.

* * *
Po anszlusie Austrii zakłady Steyr-Daimler-Puch, jak cały przemysł motoryzacyjny III Rzeszy, zostały przestawione na produkcję zbrojeniową, co w konsekwencji doprowadziło do ich gruntownego zniszczenia bombardowaniami lotniczymi i okryło niesławą w związku z zatrudnianiem więźniów obozów koncentracyjnych i robotników przymusowych. Produkcję samochodów wznowiono dopiero w roku 1954 (znów okrągła rocznica!). Były to licencyjne modele Fiata 1100 i 1400. Ten drugi otrzymał z czasem dwulitrowy silnik własnej konstrukcji oraz niezależne zawieszenie tylnych kół. W 1957 roku ruszyła produkcja modelu 500, który Austriacy niebawem zmodyfikowali, wyposażając we własny silnik - dwucylindrowego "boxera", znacznie lepszego od włoskiego oryginału. Steyr-Puch 500 doczekał się kilka lat później wersji rajdowej ze wzmocnionym silnikiem o pojemności 650 cm sześc. W takim właśnie filigranowym autku Sobiesław Zasada wygrał w roku 1965 Rajd Monte Carlo w klasie do 750 cm sześc., a rok później zdobył rajdowe mistrzostwo Europy. W tamtych czasach, gdy nie rozgrywano jeszcze mistrzostw świata, był to najwyższy laur możliwy do zdobycia w tym sporcie! Nawiasem mówiąc, trudno dociec, jaki interes miał Steyr-Puch w angażowaniu się w rajdy, bo umowa licencyjna z Fiatem zabraniała mu sprzedaży swoich samochodów poza granicami Austrii.

* * *
Marka Steyr-Puch na rynku samochodów osobowych nie istnieje już od dawna, ale auta wytwarzane w Grazu spotykamy dość często, wcale o tym nie wiedząc. Właścicielem austriackich zakładów jest kanadyjski koncern Magna, specjalizujący się w produkcji usługowej dla innych firm motoryzacyjnych. Od 1979 roku powstaje w Grazu legendarny Mercedes G-Klasse. Oprócz niego produkowane są dla BMW modele Mini Countryman i Paceman, a dla koncernu PSA - sportowy Peugeot RCZ. Z tej samej fabryki wyjeżdżały w nieodległej przeszłości liczne modele Mercedesa, BMW, Chryslera i Jeepa (fabryka w Grazu od lat specjalizuje się w napędach 4x4), a także Saaby, Volkswageny i… Astony Martiny.

* * *
Skojarzenie Steyra 50 ze zdjęcia z Volkswagenem nie było w gruncie rzeczy pomyłką, choć nie dotyczy powierzchownego podobieństwa dwóch aut. W latach świetności austriackiej firmy działali w niej przecież dwaj wielcy konstruktorzy, których ścisłe związki z niemieckim "samochodem ludowym" są bezsporne. Za jego twórcę uchodzi (i słusznie) Ferdinand Porsche, ale on sam podczas procesu sądowego zmuszony był przyznać, że w czasie pracy "zaglądał przez ramię" Hansowi Ledwince, a wyrok potwierdził, że konstruując auto, naruszono jedenaście patentów należących do Ledwinki i firmy Tatra.
[email protected]