Jaką książkę kupić pod choinkę? Sprawdź nasze propozycje

Pomysły na prezent na święta

Ks. Józef Naumowicz, Historia świątecznej choinki, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2016.

Patriotyzm lokalny każe zacząć od tego, że pierwsze świąteczne choinki pojawiły się na polskich ziemiach - w Gdańsku. Ks. Józef Naumowicz przychyla się do opinii, którą przed nim sformułował m.in. prof. Andrzej Januszajtis: za pierwsze pewne świadectwo choinkowych obyczajów wypada uznać wiersz, napisany w 1698 r. przez Achacego Filliborna, nauczyciela gdańskiej Szkoły Mariackiej. Wiersze na Boże Narodzenie Filliborn popełniał co roku, ten, w którym opisuje świąteczne drzewka, pochodzi z 1698 r. Takie drzewka kupowało się na świątecznym targu już gotowe, gotowe w tym sensie, że udekorowane, bo sprzedawca od razu obwieszał je owocami, słodyczami i zabawkami. Łakocie były potem, czyli już w domach, otrząsane przez dzieci, i nietrudno się domyśleć, że było to jedną z ich ulubionych świątecznych atrakcji.

Końcówka XVII wieku wydawać się nam może datą dość późną, bo gotowi bylibyśmy sądzić, że choinka, tak wrośnięta w świąteczne obyczaje, towarzyszy Bożemu Narodzeniu niemal od początku. Ale tak nie jest. Co prawda w najstarszych przekazach, np. u św. Efrema (IV w.) mówi się o roślinnych ozdobach, jakimi uświetniano Boże Narodzenie, ale były to najpewniej wieńce, a nie świerkowe czy jodłowe drzewka. Ten „drzewkowy” obyczaj jest znacznie starszy, jego początki można umiejscawiać na przełomie średniowiecza i renesansu. Geograficznie - ojczyzną choinki jest Alzacja, skąd obyczaj ustawiania w świątyniach i w domach udekorowanych drzewek rozprzestrzenił się na całą Europę.

DoWarszawy dotarł dopiero na początku XIX w. Szybko jednak zaczęto choinkę uważać za obyczaj rdzennie polski. Autor artykułu zamieszczonego w 1909 r. w polskojęzycznych „Nowinach Raciborskich” pomstował: „Bo ta choinka polska, ta nasza polska, odwieczna choinka, bywa także germanizowana! (...) Obecnie panuje brzydka niemiecka moda obwieszać drzewko bomblami błyszczącemi, które są drogie, łatwo się psują i tłuką i nikomu przyjemności nie sprawiają”.

Współcześnie ten sam autor pomstowałby zapewne na komercjalizację świątecznego drzewka i zapominanie o jej duchowych, a nie tylko „prezentowych” znaczeniach. Już wówczas, na początku XX wieku, ubolewał on, że zapomina się o tym, by w samym centrum drzewka umieścić żłóbek. A kto dzisiaj o tym pamięta?

Książka ks. Naumowicza jest takim właśnie przywracaniem nam pamięci o prawdziwej wymowie świątecznego drzewka. W przeszłości rozumiano, że wszystko, co jest z choinką związane, ma głębszy, symboliczny sens, że tworzyła ona „symboliczny wszechświat”. „Nasze drzewko bożonarodzeniowe jest ściśle związane z historią rajską i stanowi symbol rajskiego drzewa życia” - przytacza ks. Naumowicz tezy jednego z badaczy historii. W czasach, gdy choinki stawia się od Tokio do Dubaju, warto o tej symbolicznej wymowie pamiętać.