Gdańsk: Forsterówka ma gospodarza

Ostatnie dni na ogarniętym wojną Pomorzu Albert Forster, od 1930 roku wszechwładny gauleiter NSDAP w Wolnym Mieście Gdańsku, a potem namiestnik Adolfa Hitlera w Okręgu Rzeszy Gdańsk - Prusy Zachodnie, spędził na Wyspie Sobieszewskiej. Ze swojej posiadłości w Orlu, zwanej dziś Forsterówką, 27 marca 1945 roku został ewakuowany drogą morską na Hel, później zaś do Niemiec. Ucieczka nie na wiele się zdała, bo po wojnie gauleitera schwytali Brytyjczycy i przekazali Polsce. W Gdańsku, po osądzonym i straconym w 1952 roku zbrodniarzu wojennym, pozostała tylko Forsterówka.

W latach 50. podmiejska rezydencja Forstera, będąca częścią kompleksu wojskowego w Orlu, stała się rządowym ośrodkiem wypoczynkowym, a potem domem wczasowym Mewa, należącym do Funduszu Wczasów Pracowniczych. Przed siedmiu laty kompleks, opuszczony przez FWP, który upadł, przejęła gmina Gdańsk. Tworzące go dwa drewniane i dwa murowane budynki koszarowe z łącznikiem, zbudowane w latach 1935-1938 ośrodka rekrutacyjno-szkoleniowego NSDAP i SS, zaczęły popadać w ruinę. Zwłaszcza że służby konserwatorskie odmówiły uznania ich za prawnie chronione zabytki architektury.

Marcin Tymiński, rzecznik prasowy pomorskiego wojewódzkiego konserwatora zabytków, przekazał, że wpisanie budowli do rejestru zabytków stanowi akt, który ją nobilituje. Forsterówka, jako relikt nazistowski, na to nie zasługuje. Nie oznacza to, że ma być ona pozbawiona ochrony i zabezpieczenia.

- Forsterówka, choć nie jest jeszcze obiektem rejestrowym, znajduje się już pod ochroną - twierdzi Janusz Tarnacki, miejski konserwator zabytków w Gdańsku. - Ujęto ją w planie zagospodarowania przestrzennego miasta, co wyklucza jej rozebranie czy przebudowę. Wszystkie budynki w Orlu muszą pozostać i powinny być poddane renowacji pod nadzorem konserwatorskim. Najważniejsze, że po wielu latach poszukiwań znalazł się gospodarz, który zaopiekuje się właściwie kompleksem w Orlu. Będą nim ojcowie franciszkanie z Gdańska.

Roman Zioła, gwardian klasztoru zakonu św. Franciszka w Gdańsku, zaznacza, że dobiegają końca przygotowania do zawarcia umowy między miastem a zakonem, dotyczącej użyczenia kompleksu w Orlu. Umowa powinna być podpisana do połowy tego roku. Kompleks będzie siedzibą młodzieżowego ośrodka na rzecz pojednania polsko-niemieckiego. To, że Forster, między innymi w swojej rezydencji w Orlu, planował jeszcze przed wojną i kierował z niej w czasie wojny eksterminacją Polaków z Pomorza, nie jest powodem do jej zniszczenia. Zachowano przecież, jako muzea, obozy koncentracyjne Auschwitz czy Stutthof. Dziś Forsterówka może być miejscem pamięci o złej i tragicznej przeszłości, służąc edukacji historycznej młodzieży, poprzez jej międzynarodowe spotkania, konferencje czy warsztaty. Budynki kompleksu zostaną odrestaurowane, a zakon podejmie starania o wpisanie ich do rejestru zabytków. Dopiero po przejęciu kompleksu będzie można przystąpić do opracowywania dokumentacji, potrzebnej, aby wystąpić o dofinansowanie prac budowlanych i konserwatorskich przez sponsorów i z funduszy Unii Europejskiej.

Forster, mając 28 lat, przybył do Gdańska z Bawarii z małym pakunkiem w ręku. Należał do najbardziej zaufanych zauszników Hitlera i był najmłodszym gauleiterem NSDAP. Witał go Artur Greiser, późniejszy prezydent Senatu Wolnego Miasta i gauleiter Okręgu Kraju Warty. Razem z nim Forster udał się do biura gdańskiej NSDAP przy ul. Ogarnej 52. Tam znalazł w gazecie ogłoszenie ks. Carla Marii Spletta, wikarego kościoła parafialnego, o możliwości wynajęcia pokoju w Oliwie przy ul. Derdowskiego (Jagowstrasse 2). W 1938 roku papież mianował Spletta biskupem diecezji gdańskiej. Bez poparcia ówczesnych władz Wolnego Miasta, opanowanych już przez nazistów, byłoby to niemożliwe.

Do 1939 roku Forster mieszkał w niezbyt okazałym domu w Oliwie przy obecnej ul. Generała Bora-Komorowskiego 95 (Colbatzer - Strasse). Po wybuchu wojny przeniósł się do komfortowej willi z ogrodem przy ul. Dębinki 1 (Eichenallee), będącej przebudowanym dla niego, prywatnym gimnazjum żydowskim (funkcjonującym w latach 1936 -1939). Willa znajdowała się w okolicy gmachu, w którym dziś mieści się biblioteka Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Natomiast znajdujące się obok niej dwa budynki zajmowały osobista straż oraz służba gauleitera. Oba zachowały się i obecnie mieszczą przedszkole i żłobek.

W latach 30. i 40. ubiegłego stulecia okresowo w użytkowaniu lub własnością Forstera, przejmującego szybko ze swoją partią władzę w Wolnym Mieście, były zabytkowe kamieniczki przy ul. Piwnej. Kamienica nr 11, pod renowacji i gruntownej przebudowie, była od 1937 roku siedzibą biura gauleitera (Gaulaitung Danzig - Geschaftstelle NSDAP), nazywana też Domem Gauleitera (Haus des Gauleiters). Na jej elewacji, nad wejściem, widniał wykuty z piaskowca stylizowany orzeł ze swastyką w wieńcu z liści dębowych, będący godłem NSDAP. W siedzibie przy ul. Piwnej 11 Forster podejmował 19 września 1939 roku Hitlera.

Najbardziej znaną rezydencją gauleitera w Gdańsku jest jednak Forsterówka z 1933 roku. Składa się ona ze stylowego, modrzewiowego domku myśliwskiego z salą kominkową i poddaszem oraz z domu gospodarczego z kuchnią i jadalnią. W 1941 roku na zapleczu tych budynków ekipy Organisation Todt zbudowały dla gauleitera żelbetowy schron przeciwlotniczy. Później, gdy front wschodni przybliżył się do Gdańska i wzmogły się naloty alianckie na miasto, schron zmodernizowano. Znajduje się on na głębokości prawie 7 m pod powierzchnią gruntu. Strop i ściany mają grubość 1 m. Powierzchnia pomieszczeń dla kilkunastu osób wynosi około. 50 m kw., a ich wyskość 2-2,5 m. Ściany pomieszczeń wyłożone były ozdobną boazerią drewnianą, a wygodne i bezpieczne przetrwanie w nich zapewniały stalowe drzwi gazoszczelne, system wentylacyjny i agregat prądotwórczy, zasilający oświetlenie oraz systemy łączności telefonicznej i radiowej. Schron ten przetrwał, bo w ośrodku FWP służył jako przeciwpożarowy zbiornik wody.

Forsterówka, będąca oddzielnym obiektem, stanowiła część kompleksu koszarowego. Do roku 1939, w oddali od centrum Gdańska, prowadzono w nim szkolenie zbrodniczych formacji SA i SS - Haimwehra z terenu Wolnego Miasta, które na początku wojny uczestniczyły w mordowaniu Polaków i tworzyły załogę KL Stutthof. Od roku 1941 w budynkach koszarowych mieścił się szpital i ośrodek rekonwalescencyjny dla żołnierzy niemieckich, rannych na froncie wschodnim. Obok szpitala zbudowano duży schron, który po wojnie zniszczono.

Albert Forster - gauleiter NSDAP w Wolnym Mieście Gdańsku, a potem namiestnik Adolfa Hitlera w Okręgu Rzeszy Gdańsk - Prusy Zachodnie. (1902-1952) zbrodniarz wojenny, odpowiedzialny za eksterminację Polonii gdańskiej, utworzenie obozu Stutthof i masowe mordy Polaków w Piaśnicy.